- प्रणव मंत्री

सरकारने भांडवली मालमत्तेच्या विक्रीवर झालेल्या नफ्याच्या पुनर्गुंतवणुकीला प्रोत्साहन देण्यासाठी प्राप्तिकर कायद्याच्या ५४ ते ५४ (जीबी) कलमांतर्गत विशिष्ट मुदतीच्या आत असा भांडवली नफा काही विशिष्ट मालमत्तेत पुन्हा गुंतवल्यास करसवलत प्रदान केली आहे. काही वेळा करदात्याला सवलतीचा लाभ घेण्यासाठी आवश्यक असलेल्या मुदतीत पुनर्गुंतवणूक शक्य होत नाही. यावर उपाय म्हणून, करदात्याला त्याचा हा निधी विहित उद्देशासाठी गुंतवला जाईपर्यंत तो ठेवण्यासाठी, कॅपिटल गेन्स अकाउंट स्कीम (CGAS) अर्थात भांडवली नफा खाते योजना ही संकल्पना मांडण्यात आली.

जमीन, इमारत, सोने किंवा इतर कोणत्याही भांडवली मालमत्तेच्या हस्तांतरामुळे होणाऱ्या नफ्यावर भांडवली नफा अर्थात ‘कॅपिटल गेन’ आकारला जातो. प्राप्तिकर कायदा, १९६१च्या विविध तरतुदींखाली हा कर वाचवण्याचा पर्याय करदात्यांना आहे. त्यासाठी ‘कलम ५४’ आणि ‘कलम ५४ एफ’चा वापर केला जातो. करदात्यांनी खालीलप्रमाणे विहित मुदतीत दुसऱ्या निवासी घराच्या खरेदीसाठी किंवा बांधकामासाठी रक्कम गुंतवल्यास करसवलत मिळते.

१) खरेदीसाठी : विक्रीच्या तारखेच्या एक वर्ष आधी किंवा दोन वर्षांनी.

२) बांधकामांसाठी : विक्रीच्या तारखेपासून तीन वर्षे

खाते उघडण्याची प्रक्रिया आणि ठेवीची पद्धत

हे खाते स्टेट बँक, बँक ऑफ इंडिया, बँक ऑफ बडोदा,आदी २८ बँकांपैकी कोणत्याही बँकांमध्ये उघडता येते. ग्रामीण शाखा वगळता या बँकांच्या सर्व शाखा ठेव स्वीकारतात. खाते उघडण्यासाठी, ‘फॉर्म ए’ मध्ये डुप्लिकेटमध्ये अर्ज करावा लागतो. पॅन, पत्त्याचा पुरावा आणि छायाचित्र यासारखी कागदपत्रे सादर करणे आवश्यक आहे. या खात्यामध्ये एकरकमी किंवा हप्त्यांमध्ये ठेव ठेवता येते.

खात्याचे दोन प्रकार...

१) टाईप ए ः बचत खाते

हे सामान्य बचत खात्यासारखेच असते आणि देय व्याज हे त्या विशिष्ट बँकेच्या बचत खात्यासाठीच्या व्याजाइतकेच असते. हा खाते प्रकार एकापेक्षा अधिक वेळा पैसे काढण्याची परवानगी देतो. त्यामुळे तो वापरण्यासाठी एक चांगला पर्याय बनतो.

२) टाईप बी ः मुदत ठेव खाते

हा खाते प्रकार मुदत ठेव खात्यासारखा असतो. जिथे रक्कम विशिष्ट कालावधीसाठी ठेवणे अनिवार्य असते. व्याज हे मुदत ठेव व्याजाप्रमाणेच असते.

या खात्यातून रक्कम कशी काढायची ?

पहिल्यावेळी पैसे काढण्यासाठी‘ फॉर्म सी’ भरणे आवश्यक आहे. त्यानंतर पैसे काढण्यासाठी ‘फॉर्म डी’ सादर करणे आवश्यक आहे. ज्यामध्ये आधी काढलेल्या पैशाचा तपशील आणि वापर करण्याची पद्धत देणे आवश्यक आहे. या खात्यासाठी ठेवीदाराला कोणतेही चेक बुक किंवा डेबिट कार्ड दिले जात नाही.

‘टाईप ए’ बचत खात्यामधून पैसे काढण्यावर कोणतेही निर्बंध नाहीत. या खात्यात रक्कम हस्तांतरित केल्यानंतरच मुदतपूर्व पैसे काढण्याची परवानगी आहे. मुदतपूर्व पैसे काढल्यास व्याजदरात एक टक्का कपात केली जाते.

रक्कम काढल्यानंतर ६० दिवसांच्या आत निर्दिष्ट गुंतवणुकीसाठी वापरणे आवश्यक आहे. वापर न केलेली रक्कम ताबडतोब ‘टाइप ए’ खात्यात पुन्हा जमा केली जाऊ शकते. नियमांचे पालन करण्यात अयशस्वी झाल्यास सूट मिळत नाही.

खाते बंद करणे

खाते बंद करण्यासाठी प्राप्तिकर विभागाच्या अधिकाऱ्याची परवानगी आवश्यक असते. खाते बंद केल्यावर लगेचच न वापरलेल्या रकमेवर कर भरावा लागतो. खाते बंद करण्यासाठी ‘फॉर्म जी’ भरावा लागतो. खातेदाराच्या मृत्यूनंतर नामनिर्देशित व्यक्तीला खाते बंद करण्यासाठी ‘फॉर्म एच’ भरावा लागतो.

वैशिष्ट्ये...

• तीन व्यक्तींचे नामांकन करण्याची परवानगी आहे.

• बँकेच्या एका शाखेतून दुसऱ्या शाखेत खाते हस्तांतर करण्याची परवानगी आहे, परंतु वेगवेगळ्या बँकांमध्ये नाही.

• या खात्यावर कर्ज मिळू शकत नाही किंवा हमी म्हणून वापरू शकत नाही.

• या खात्यातून मिळणाऱ्या व्याजावर कर लागू होतो.

• करदात्यांनी लक्षात ठेवावे की,कर सवलत मिळवण्यासाठी प्राप्तिकर विवरणपत्र भरताना या बँक खात्याचा पुरावा सादर करणे आवश्यक आहे.