भारतातील भगवान शिवाच्या 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी 3 ज्योतिर्लिंगाचे मंदिर महाराष्ट्रात आहे. नाशिकमधील त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग, पुण्याजवळील भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग आणि औरंगाबादजवळील घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग, परळीजवळील वैद्यनाथ आणि हिंगोलीतील औंढा नागनाथ मंदिर ही महाराष्ट्रातील सर्वात प्रसिद्ध शिव मंदिरे आहेत.

1) त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग, नाशिक

त्र्यंबकेश्वर शिव मंदिर नाशिक शहरापासून 28 किमी अंतरावर असून गोदावरी नदीच्या उगमस्थानाजवळील भारतातील बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. हे ठिकाण पावसाळ्यातील निसर्गसौंदर्यासाठी देखील ओळखले जाते आणि हिरवेगार डोंगर आणि अंजनेरी पर्वत यांनी वेढलेले आहे.

2) भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग, पुणे

भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग मंदिर हे भीमा नदीच्या उगमस्थानाजवळ सह्याद्री पर्वतरांगांच्या घाट प्रदेशात वसलेले भगवान शिवाचे प्राचीन मंदिर आहे. उंच पर्वतरांगांच्या सभोवतालची घनदाट जंगले वनस्पती आणि प्राण्यांच्या दुर्मिळ प्रजातींचे निवासस्थान आहेत आणि नदी, दरी आणि हिल स्टेशनचे एक अद्भुत दृश्य देते.

3) घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग, औरंगाबाद

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिराचा उल्लेख शिवपुराणात आढळतो आणि ते पृथ्वीवरील शेवटचे किंवा 12 वे ज्योतिर्लिंग मानले जाते. अनेक भारतीय देवी-देवतांच्या सुंदर कोरीवकाम आणि शिल्पांसह लाल खडकांनी बांधलेले मंदिर आणि मंदिराच्या आतील वसंत ऋतूसाठी देखील ओळखले जाते.

4) औंढा नागनाथ मंदिर, हिंगोली

औंढा नागनाथ शिव मंदिर ज्योतिर्लिंग हे महाराष्ट्रातील हिंगोली जिल्ह्यातील औंढा नागनाथ येथे स्थित ज्योतिर्लिंगांपैकी एक मानले जाते. मंदिर हे तीर्थक्षेत्र एक महत्त्वाचे ठिकाण आहे आणि त्याच्या अविश्वसनीय सुंदर कोरीव कामांसाठी ते पाहण्यासारखे आहे.

5) कैलास शिव मंदिर, एलोरा

एलोरा येथील कैलास मंदिर हे भगवान शिवाच्या प्राचीन हिंदू मंदिरांपैकी एक आहे. कैलास मंदिर कैलास पर्वत, भगवान शिवाचे घर आणि एकाच खडकात कोरलेल्या मेगालिथची आठवण करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे, हे भारतातील सर्वात प्रसिद्ध भगवान शिव मंदिरांपैकी एक आहे.

6) अंबरनाथ शिवमंदिर, अंबरनाथ

अंबरनाथ हा मुंबई महानगर प्रदेशाचा एक भाग आहे आणि अंबरेश्वर शिव मंदिर हे वडवण नदीच्या काठावर वसलेले आहे, जे हेमाडपंथी शैलीसाठी ओळखले जाते, दगडांवर सुंदर कोरलेले आहे. भगवान शंकराचा आशीर्वाद घेण्यासाठी हे मंदिर श्रावण महिन्यात गर्दीने फुलून जाते.

7) कोपेश्वर शिव मंदिर, कोल्हापूर

कोपेश्वर मंदिर हे कोल्हापुरच्या खिद्रापूर येथे आहे. ज्यात देवता आणि धर्मनिरपेक्ष आकृतींचे अप्रतिम नक्षीकाम आहे. कोल्हापुरातील कृष्णेच्या तीरावर वसलेल्या खिद्रापूरमध्ये हे मंदिर लपलेले रत्न म्हणूनही ओळखले जाते.

8) वैजनाथ शिव मंदिर, परळी

महाराष्ट्रातील परळी येथील वैजनाथ मंदिरात बीड जिल्ह्यात असलेल्या महाशिवरात्री उत्सवात महाराष्ट्रातील सर्वात मोठी जत्रा भरते. परळी शिव मंदिर हे भारतातील प्रसिद्ध ज्योतिर्लिंग आणि भगवान शिवाचे सर्वात शक्तिशाली स्थान आहे.

9) भुलेश्वर शिव मंदिर, पुणे

पुणे सोलापूर महामार्गावर पुण्यापासून सुमारे 45 किलोमीटर अंतरावर शिवाचे भुलेश्वर मंदिर आहे. हे शिवमंदिर एका टेकडीवर वसलेले असून ते 13 व्या शतकात बांधले गेले आणि ते संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित करण्यात आले आहे.

10) मार्लेश्वर शिव मंदिर, संगमेश्वर

मार्लेश्वर मंदिर रत्नागिरी जिल्ह्यातील संगमेश्वर येथे आहे, संगमेश्वर हे ठिकाण आहे जिथे सोनवी आणि शास्त्री या दोन नद्या एकत्र वाहतात. मार्लेश्वर गुंफा शिवमंदिर हे देवरूखपासून 17 किमी अंतरावर असलेल्या शायद्री पर्वतरांगेत असलेले लेणी मंदिर आहे.

11) अमृतेश्वर शिव मंदिर, अहमदनगर

अहमदनगर जिल्ह्यातील रतनवाडी गावातील अमृतेश्वर शिवमंदिर हेमाडपंथी स्थापत्य शैलीत बांधलेले आहे. रतनवाडीचे हे सुंदर दगडी कोरीव शिवमंदिर महाराष्ट्रातील भगवान शिव मंदिरांपैकी एक आहे.

12) गोंदेश्वर शिव मंदिर, नाशिक

नाशिक जिल्ह्यातील सिन्नर येथील गोंदेश्वर मंदिर हेमाडपंथी स्थापत्यशैलीत बांधले गेले आहे आणि महाराष्ट्रातील पाहण्यासारखे मंदिर आहे. गोंदेश्वर मंदिराचे मुख्य देवस्थान भगवान शिवाला समर्पित आहे आणि भिंतीवर अतिशय सुंदर दगडी कोरीवकाम केलेले आहे.