छोले भटुरेला, आज भारतभर पसंत केले जाते. याला मोठा इतिहास आहे. छोले-भटुरा ही कथा भारताच्या फाळणीपूर्वी सुरू झाली. ही डिश निर्वासितांसाठी आशा आणि नवीन जीवनाचे प्रतीक आहे. त्याची रंजक कथा वाचा.
दिल्ली आणि छोले भटुरे यांच्यात एक अतुट नाते आहे, जे कदाचित इतर कोठेही सापडणार नाही. दरवर्षी, राजधानीत कडाक्याची थंडी पडली की, शेकडो लोक स्वतःला उबदार ठेवण्यासाठी त्यांच्या आवडत्या मसालेदार छोले आणि तळलेल्या पुरीचा मनसोक्त आनंद घेतात.
छोले भटुरेशी संबंधित अनेक किस्से आणि कथा सर्वत्र पोहोचल्या आहेत आणि प्रत्येक प्रेमकथेप्रमाणे या कथेतही अनेक चढउतार आहेत.
पण त्या कथांवर चर्चा करण्याआधी ज्यांना माहित नाही त्यांच्यासाठी छोले भटूरे म्हणजे काय?
दिल्लीच्या प्रत्येक गल्लीत छोले-भटुरे विकताना दिसतील. या स्वादिष्ट पदार्थाचा आस्वाद घेण्यासाठी दररोज शेकडो लोक रांगेत उभे असतात आणि त्यांचा नंबर येण्याची वाट पाहत असतात. हिच परिस्थिती बहुतांश ठिकाणी दिसते.
या डिशमध्ये दोन गोष्टी असतात, एक म्हणजे मसालेदार छोले आणि दुसरे म्हणजे भटुरा, पीठापासून बनवलेल्या तळलेल्या पुरीचा प्रकार.
पण प्रश्न असा आहे की आज प्रत्येक कोपऱ्यावर मिळणारी ही डिश दिल्लीच्या रस्त्यांवर कशी काय पोहोचली?
ही गोष्ट भारत-पाकिस्तान फाळणीच्या काळातली. 1947 ची फाळणी ही केवळ भारतीय संघराज्याचे दोन तुकडे करण्यासाठी ओढलेली रेषा नव्हती. त्याऐवजी ते कुटुंब, प्रेम, संस्कृती आणि नियमांचे विभाजन होते.
अनेक कुटुंबे उध्वस्त झाली, शेकडो लोकांना आपले प्राण गमवावे लागले आणि दैनंदिन व्यवहार ठप्प झाले. पण म्हणतात ना काही चांगल्या गोष्टी वाईट काळातून बाहेर पडतात आणि यावेळीही तेच घडले.
कथा अशी आहे की सामुहिक स्थलांतरामुळे दोन्ही बाजूंनी निर्वासितांचा ओघ मोठा होता. आताचा भारत असलेल्या भागात जाण्यासाठी हिंदू झगडत होते, तर मुस्लिम नव्या पाकिस्तानकडे कूच करत होते.
या गोंधळात पेशोरीलाल लांबा नावाचा माणूस लाहोरमधून पळून गेला. त्यांनी भारताला केवळ चांगल्या आयुष्याची आशाच दिली नाही तर दिल्लीच्या इतिहासात उलगडलेली एक पाककृतीही दिली.
त्याने कॅनॉट प्लेसमध्ये क्वालिटी रेस्टॉरंट सुरू केले आणि त्याच्या प्रतिष्ठित छोलेसह सँडविच आणि इतर स्नॅक्स देण्यास सुरुवात केली.
तथापि, काहींचे म्हणणे आहे की लांबानेच दिल्लीकरांना त्यांच्या आवडत्या पदार्थाची ओळख करून दिली. सीताराम नावाच्या व्यक्तीने दिल्लीकरांना या डिशची ओळख करून दिली, असा अनेकांचा दावा आहे. सीताराम यांनी 'सीताराम दिवान चंद' सुरू केले. असे म्हणतात की "जगातील सर्वोत्तम छोले" येथे मिळतात.
असं सांगितलं जातं की, सीताराम आपला मुलगा दिवानचंद याच्यासोबत पश्चिम पंजाबमधून दिल्लीत आले होते आणि त्यांनी छोले भटुरेची पहिली थाळी १२ आण्याला विकली होती. आज हा व्यवसाय त्यांचा नातू प्राणनाथ कोहली चालवत आहे.
इतर अनेक पदार्थांप्रमाणेच फाळणीने छोले भटुरेवर प्रभाव टाकला. छोले भटुरे हा उत्तरेकडील राज्यांतील लाडका पदार्थ आहे. पण आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे दक्षिणेकडील राज्यांमध्येही याला खूप पसंती दिली जाते. दक्षिणेतील उडिपी रेस्टॉरंट्स आता सर्वात चवदार छोले सर्व्ह करण्याचा दावा करतात. आता कोणाचा दावा बरोबर आहे, हे माहीत नाही, पण या डिशने उत्तर आणि दक्षिण अशा दोन्ही ठिकाणी खास स्थान निर्माण करण्यात यश मिळवले आहे.
खरे तर, छोले भटुरे यांच्यावरील याच अपार प्रेमामुळेच 2 ऑक्टोबर 2012 रोजी दिल्लीचे रहिवासी शशांक अग्रवाल यांनी जगभरातील छोले प्रेमींसाठी फेसबुक पेज आणि ब्लॉग तयार केला, जेणेकरून जगभरातील लोक या पदार्थाबद्दलचे त्यांचे प्रेम व्यक्त करू शकतील आणि त्यानंतर हळूहळू दरवर्षी हा दिवस ‘छोले भटूरे दिवस’ म्हणून साजरा केला जाऊ लागला. सगळीकडे लोक छोले बनवू लागले आणि स्वादिष्ट पदार्थाचे फोटो पोस्ट करू लागले.
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.