स्वातंत्र्य मिळण्याचा दिवस अवघ्या ४ दिवसांवर आला होता. भारत-पाकिस्तानमध्ये बरीच राजकीय हालचाल झाली. पाकिस्तानमध्ये प्रथमच संविधान सभेची स्थापना झाली. त्याचे अंतरिम अध्यक्ष मोहम्मद अली जिना यांचे मित्र असलेल्या एका हिंदू व्यक्तीला करण्यात आलं. कलकत्त्यात दंगली चालू होत्या. पाटण्याहून गांधीजी तिथे पोहोचले होते.

कलकत्त्यात दंगली सतत चालू होत्या. प्रचंड जाळपोळ झाली. शेकडो आणि हजारो जळालेली घरं आणि दुकानं सर्वत्र दिसत होती. ट्रेनमधून उतरल्यावर एकदा बापूंनी हे शहर पाहिलं तेव्हा या शहराची ही अवस्था असू शकते यावर त्यांचा विश्वासच बसत नव्हता. स्टेशनपासून कित्येक किलोमीटर अंतरावर असलेल्या सोदेपूर आश्रमात पोहोचले.

गांधीजींच्या सोडेपूरच्या आश्रमात पोहोचल्यानंतर त्यांना भेटण्यासाठी लोकांची गर्दी होत होती, पण प्रत्येकाच्या चेहऱ्यावर वेदना आणि संताप दिसत होता. गांधीजींना परिस्थितीची काळजी वाटत होती. त्यानंतर कलकत्त्याचे माजी महापौर एस. मोहम्मद उस्मान तिथे होते. ते गांधीजींना भेटायलाही आले. गांधीजींना भेटण्यासाठी ते मोठ्या गटासह आले. गांधीजींना वाटलं की ते आपल्यावर दबाव आणण्यासाठी आले आहेत. त्यांना १५ ऑगस्टपर्यंत तिथंच राहण्याची विनंती केली.

मोहम्मद उस्मान म्हणाला, तुम्ही नोआखलीला जात आहात हे आम्हाला माहीत आहे पण आम्हीही तुमचेच आहोत, कृपया आम्हाला मदत करा, इथंच थांबा. ही ईश्वराची इच्छा आहे असं गांधीजींना वाटलं. ते तिथेच थांबले. ते तिथं राहिल्यानंतर परिस्थिती बदलू लागली. स्फोटाच्या उंबरठ्यावर दिसणारा कोलकाता शांत होऊ लागला. (Independence Day 2023)

पाकिस्तान संविधान सभेची पहिली बैठक कराची इथं सुरू झाली. योगेंद्र नाथ मंडल यांची हंगामी अध्यक्ष म्हणून निवड करण्यात आली. मंडल मुस्लिम लीगच्या कट्टर नेत्यांपैकी एक होते. त्यांनी जिनांसोबत पाकिस्तानची जोरदार मागणी केली. फाळणीपूर्वी ते पाकिस्तानात गेले होते. तिथे त्यांना नंतर पाकिस्तानचे पहिले कायदा मंत्री बनवण्यात आले. या बैठकीत मोहम्मद अली जिना यांना एकमताने कायद-ए-आझम ही पदवी देण्यात आली.

योगेंद्र नाथ मंडल हे मुस्लिम लीगच्या नेत्यांपैकी एक होते, जे जीनांच्या अगदी जवळचे होते. जीनांच्या सांगण्यावरून ते भारत सोडून पाकिस्तानात गेले. जिना जिवंत असेपर्यंत त्यांची प्रकृती ठीक होती. पण त्यांच्या मृत्यूनंतर मंडल आणि लियाकत अली यांच्यात इतके खोल मतभेद निर्माण झाले की त्यांना भारतात परतावं लागलं.

पाँडिचेरीमध्ये, फ्रेंच इंडिया स्टुडंट काँग्रेसने फ्रेंच अधिकाऱ्यांसमोर स्वातंत्र्य देण्यासाठी निदर्शनं केली. पाँडेचेरी, माहे, यानाम, केराइकल आणि त्यात येणारे जिल्हे याबरोबरच बंगालमधील हुगळी नदीच्या काठावर वसलेलं चंद्रनगर हे फ्रेंच सरकारच्या ताब्यात होतं. या निदर्शनात फ्रान्सने भारताचे वर्चस्व असलेले क्षेत्र भारतात विलीन करावे, अशी एकच मागणी करण्यात आली. जरी त्यावेळी हे घडलं नाही. पॉंडिचेरी आणि इतर ठिकाणे 1954 मध्ये भारतात विलीन झाली.

भारत आणि पाकिस्तानमधल्या लोकांना आणण्यासाठी 30 विशेष ट्रेन चालवण्यात आल्या होत्या. याअंतर्गत पहिल्या विशेष ट्रेनच्या एक दिवस आधी सरकारी कर्मचाऱ्यांना कराचीला पाठवण्यात आलं. या राज्याचे प्रमुख राजा यशवंत राव यांनी विलीनीकरणास सहमती दर्शविणाऱ्या पत्रावर स्वाक्षरी केली. हे राज्य मद्रास राज्यात विलीन होणार होते.