सक्सेस के पीछे मत भागो, एक्सिलेंस के पीछे भागो... आठवलं का? लक्षात आलंच असेल. 3 इडियट्सची कथा, त्यातील पात्रं आणि पात्रांच्या तोंडून निघालेले संवाद कोण विसरू शकेल. 2009 साली आलेल्या या चित्रपटाने अनेकांना प्रेरणा दिली.

आता ही प्रेरणा कोणाला कुठे घेऊन गेली हे आम्हाला ठाऊक नाही, परंतु आम्ही अशा तरुण इंजीनियरला नक्कीच ओळखतो ज्याची तुलना रँचोशी केली जाऊ शकते. आपला हा देसी रँचो कोणत्याही बाबतीत त्या फिल्मी रँचोपेक्षा कमी नाही. अनिल प्रधान असे या रँचोचे नाव आहे. प्रधान हा २४ वर्षांचा तरुण इंजीनियर आहे! जो स्वतःची शाळा चालवत आहे... तीच शाळा ज्या रँचोने 3 इडियट्समध्ये उघडली होती.

चला जाणून घेऊया या रँचोची म्हणजेच अनिल प्रधान आणि त्याच्या शाळेची कहाणी!

बेटावरील मुलांसाठी शाळा उघडली

ओडिशातील बराल गावातील २४ वर्षीय अनिल प्रधान यांनी इंजीनियरिंगचे शिक्षण घेतले आहे. आता तुम्ही हा नका विचार करू की आजकाल इंजिनीअर्सना नोकऱ्या कोण देतात? म्हणून शाळा सुरू केली. अनिलला शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर एका आंतरराष्ट्रीय कंपनीकडून नोकरीची ऑफर आली होती, मात्र त्याने ती घेण्यास नकार दिला. कारण अनिलला स्वतःसाठी किंवा कंपनीच्या प्रगतीसाठी काम करायचं नव्हतं.

आपल्या गावातील मुलांनीही आपल्यासोबत पुढे जावे, अशी त्याची इच्छा होती. त्यामुळे त्यांनी कटकपासून 12 किमी अंतरावर एका बेटावर शाळा सुरू केली. या बेटावर अनेक लहान गावांचा समूह राहतो, ज्याला 42 मौजा म्हणतात. शहरांच्या आजूबाजूच्या अनेक गावांमध्ये आजपर्यंत वीज, पाणी आणि शाळांची व्यवस्था केलेली नाही, बेटावर कितीतरी सरकारी साधनं उपलब्ध होऊ शकतात, हे आपल्या सर्वांना माहीत आहे.

इथल्या मुलांना पाण्यासाठी शहरांकडे जावं लागू नये म्हणून अनिलने मुद्दाम ही जागा निवडली. 'इंटरनॅशनल पब्लिक स्कूल फॉर रुरल इनोव्हेशन' असे या शाळेचे नाव आहे. येथे मुलांना पारंपारिक पद्धतीने शिकवले जात नाही, तर शास्त्रोक्त पद्धतीने शिकवले जाते. शाळेत शिकवण्याची पद्धत अगदी 3 इडियट्समधील रॅंचो आणि त्याच्या शाळेसारखीच आहे.

इथली मुलं विसरायला अभ्यास करत नाहीत, तर या अभ्यासाचा उपयोग ते दैनंदिन जीवनात करतात.

माणूस आपल्या परिस्थितीतून प्रेरणा घेतो. खेड्यात वाढलेल्या अनिलने लहानपणी अभ्यासासाठी खूप संघर्ष केला होता. तो सांगतो की शाळेसाठी त्याला १२ किमी अंतरावर असलेल्या कटकपर्यंत सायकलने जावे लागले. आपल्या एका मुलाखतीत अनिलने सांगितले की त्याच्यावर त्याचे वडील एसके प्रधान यांचा सर्वात जास्त प्रभाव होता. ते सीआरपीएफमध्ये सेवा करत होते.

आपण स्वतःसाठी नाही तर देशासाठी काहीतरी केले पाहिजे. शाळा सुरू करण्याची कल्पना आईने दिली असली तरी. अनिलने सिव्हिल इंजिनीअरिंगची पदवी घेतली आहे. यासोबतच त्यांनी कॉलेजच्या रोबोटिक्स सोसायटीमध्येही सहभाग घेतला. इथे जाण्याचा फायदा असा झाला की अनिलची रोबोटिक्स तंत्रज्ञानाची समज खूप वाढली.

अनिलने विद्यापीठाच्या विद्यार्थी सॅटेलाइट टीमसोबत हिराकुड धरणावर लक्ष ठेवण्यासाठी एक उपग्रह तयार केला. एकंदरीत असे म्हणता येईल की, पुस्तकांच्या पलीकडे जाऊन अनिलने प्रॅक्टिकलवर अधिक भर दिला. कदाचित त्यामुळेच त्यांच्या शाळेतही प्रॅक्टिकलवर जास्त भर दिला जातो.

अनिलने महाविद्यालयीन मित्रांसह, एक उपकरण देखील विकसित केले जे कारखाने आणि निवासी इमारतींद्वारे वापरल्या जाणार्‍या विजेचे प्रमाण 60% पर्यंत कमी करू शकते. भारत सरकारकडून 2018 मध्ये नॅशनल यूथ आयकॉन अवॉर्ड मिळालेले अनिल प्रधान त्यांच्या शाळेतील मुलांसोबत असेच प्रॅक्टिकल करतात.

अनिल सांगतो की, मी गावात वाढलो पण चांगलं शिक्षण घेण्यासाठी मला बाहेर जावं लागलं, ते करणं किती कठीण आहे हे मला माहीत आहे. त्यामुळेच मुलांना बाहेर जाण्याची गरज भासणार नाही, अशी शाळा असावी असा विचार केला. शाळेच्या उभारणीसाठी त्याच्या पालकांनी अनिलला सुरुवातीचा निधी दिला. यानंतर त्याने स्पर्धांमध्ये जी काही रक्कम जिंकली होती, तीही त्याने शाळेच्या उभारणीसाठी खर्च केली.

संपूर्ण गाव अनिलचे आभारी आहे!

2017 च्या सुरुवातीच्या महिन्यांत, 2.5 एकर जागेवर शाळेचे बांधकाम सुरू झाले. ही जमीनही अनिलच्या कुटुंबाची होती. आधीच शिक्षिका असलेल्या अनिलची आई सुजाता यांना प्राचार्यपदाची सूत्रे मिळाली. अनिलला समजले की प्रत्येक मुलाची स्वतःची क्षमता असते आणि सर्व मुलांना समान अभ्यासक्रम समजणे आवश्यक नाही, म्हणून आम्ही पुस्तकांपेक्षा प्रयोगशाळेवर अधिक लक्ष केंद्रित केले.

उदाहरणार्थ, विद्यार्थ्यांना बागकामासाठी प्लास्टिकच्या बाटल्या वापरण्यास, बियांचे निरीक्षण करण्यास, त्यांचे पालनपोषण करण्यास आणि त्यांची वाढ पाहण्यास शिकवले जाते. त्यांना प्लॅस्टिक डंप करण्याव्यतिरिक्त त्याचा पुनर्वापर कसा करायचा हे शिकवले जाते आणि त्याच वेळी विद्यार्थ्यांना जीवशास्त्र आणि काळजी घेण्याची कला शिकवली जाते.

राणीची सीडी वापरून पाई चार्ट, विविध रंगांसह जगाचा नकाशा शिकवला जातो. याशिवाय यूनाइटेड नेशनची 17 सस्टेनेबल डेव्हलपमेंट गोल्सही शाळेच्या पायऱ्यांवर रंगवली आहेत. अनिल आणि त्याच्या शाळेने गेल्या वर्षी 'नवोन्मेष प्रसार स्टुडंट अॅस्ट्रॉनॉमी टीम' सुरू केली आहे. म्हणजे आता मुले नासासाठी तयार होतील, तीही लहानपणापासून.

यासाठी त्यांनी 30 जिल्ह्यातील मुलांची निवड केली आणि यातील 10 मुलांना नासा ह्युमन एक्सप्लोरेशन रोव्हर चॅलेंजसाठी प्रशिक्षण देऊन तयार केले. या मुलांमध्ये अशी एक मुलगी आहे जी पूर्वी वेल्डिंग करायची, नंतर एक विद्यार्थी सायकलमध्ये पंक्चर काढण्याचे काम करायचे, पण आता ती नासामध्ये मध्ये जाण्याची तयारी करत आहे.