कोडियागंज/पिलाखाना (उत्तर प्रदेश) : वीटभट्टीच्या चिमणीतून निघणारा धुर सौर पॅनेलवर जमलेल्या आकाशातील पावसाळी ढगांना बिलगतो आणि त्यातून प्राचीन व आधुनिक तंत्रज्ञानाचे अनोखे मिश्रण होते. पश्चिम उत्तर प्रदेशात सौर ऊर्जा छोट्या-मोठ्या मार्गाने जीवनात बदल घडवत आहे. सौर ऊर्जेमुळे पारंपरिक वीटभट्ट्यांतील प्रदूषण तर कमी झाले आहेच, शिवाय परिसरातील खेड्यांना वीज व डिजिटल जोडणी उपलब्ध झाली आहे.

विजेची गरज पूर्ण करण्यासाठी उत्तर प्रदेशातील अलिगड जिल्ह्यातील कोडियागंज, पिलाखाना आणि अकराबादमधील आठ वीटभट्ट्यांनी कोळशाऐवजी सौर पॅनेलचा वापर करण्यास सुरूवात केली आहे. जिल्ह्यातील ५५५ वीटभट्ट्यांपैकी या आठ वीटभट्ट्यांनी आदर्श निर्माण केला आहे, असे उत्तर प्रदेश प्रदूषण नियंत्रण मंडळाच्या अहवालात म्हटले आहे.

सौर ऊर्जेचा वापर करणाऱ्या वीटभट्टीचे मालक ओम प्रकाश शर्मा म्हणाले, की सौर पॅनेलच्या उभारणीचा सुरुवातीचा खर्च सात लाखांपर्यंत जातो. मात्र, त्याचे अनेक दीर्घकालीन फायदे आहेत. मी ४५५ वॉटचे प्रत्येकी १६ सौर पॅनेल उभारले आहेत. वीटभट्टीतील जनरेटरमधून वीजनिर्मिती करण्यासाठी या सौर ऊर्जेचा वापर कला जातो. जनरेटरमधून निर्माण झालेली वीज वीटभट्टीसाठी वापरली जाते. प्रत्येक महिन्याला सौर पॅनेलमधून ५० हजारांची बचत होते. त्याचप्रमाणे, वीटभट्टी कामगारांच्या झोपड्यांनाही वीज पुरवठा केला जात असून त्यासाठी अधिक खर्च येत नाही, असेही त्यांनी सांगितले.

एरवी अंधारातच राहावे लागणारे वीटभट्टी कामगारही झोपडीत वीज आल्याने आनंदी झाले आहेत. एरवी मोबाईल चार्ज करण्यासाठीही या कामगारांना साडेतीन किमीवरील पिलाखाना येथे जावे लागत होते. त्यासाठी प्रतितास दहा रुपयेही द्यावे लागत होते आता घरीच मोबाईल चार्ज करू शकत असल्याचे अनिल या अठरावर्षीय वीटभट्टी कामगाराने सांगितले. वीज आल्याने घरी अभ्यास करून दहावी उत्तीर्ण होईन, असा विश्वास व्यक्त करत साप व इतर प्राण्यांच्या हल्ल्यांची भीती कमी झाल्याचेही त्याने सांगितले. त्याआधी कामगारांना रात्री दक्ष राहून गस्तही घालावी लागत असे.

केवळ वीटभट्ट्यांचे मालकच सौर पॅनेलमध्ये गुंतवणूक करत नसून कामगारही विजेची आपली दैनंदिन गरज भागविण्यासाठी छोट्या सौर पॅनेलमध्ये गुंतवणूक करत आहेत. ४० वॉटच्या १,७०० रुपयांच्या सौर प्लेटमुळे प्रत्येकी एक पंखा, बल्ब, चार्जिंग पॉईंट चालू शकतो. कामगारांना दर महिना आठ हजार रुपये वेतन मिळते. दररोज एक हजार विटांसाठी त्यांना ३०० रुपये मिळतात.

मी सर्वप्रथम सौर पॅनेल पाहिले तेव्हा ते नक्की काय आहे, हे समजले नाही. ते कोळसा आणि तेलाची जागा घेतील, असे सांगितले गेले. मात्र, या सौर पॅनेलमुळे आम्हाला काय फरक पडेल, याचे आम्हाला आश्चर्य वाटले. आमच्या झोपड्यांत वीज आल्यानंतर आम्हाला खरे महत्त्व समजले. इतके दिवस आम्हाला वीज नसल्याने तेलाच्या दिव्यावरच अवंलबून राहावे लागत होते.

- कलावती, वीटभट्टी कामगार

वीटभट्ट्यांची स्थिती

• एक लाख

  देशातील एकूण वीटभट्ट्या (अंदाजे)

  २५० अब्ज

• दरवर्षी निर्माण होणाऱ्या विटा

  १.५ कोटी

• एकूण कामगार

  ३.५ कोटी टन

• कोळशाचा वापर