उत्तराखंड सरकारने लिव्ह-इन संबंधांना औपचारिकपणे मान्यता देण्यासाठी आणि नियमन करण्यासाठी कायदेशीर चौकट तयार केली आहे. लिव्ह-इन रिलेशनशिपमधील लोकांसाठी स्पष्ट कायदेशीर मार्गदर्शक तत्त्वे आणि संरक्षण प्रदान करणे हा त्याचा उद्देश आहे. समान नागरी कायद्यांतर्गत (UCC), उत्तराखंडमधील लिव्ह-इन रिलेशनशिपमधील लोकांना त्यांच्या स्थानिक रजिस्ट्रारकडे नातेसंबंधांचे तपशील सादर करणे अनिवार्य आहे.

त्याचप्रमाणे, राज्याबाहेरील लिव्ह-इन रिलेशनशिपमधील लोक त्यांच्या संबंधित क्षेत्राच्या रजिस्ट्रारकडे नोंदणी करू शकतात.

नियमांनुसार, कोणत्याही एका जोडीदाराचे वय हे 21 वर्षांपेक्षा कमी असल्यास, रजिस्ट्रारने याबाबत अनिवार्यपणे पोलिसांना माहिती द्यावी लागेल आणि त्याचबरोबर त्यांच्या पालकांना याबाबत कळवावे लागणार आहे. विवाहित लोकांसाठी, इतर लिव्ह-इन नातेसंबंधातील, अल्पवयीन किंवा जबरदस्तीने, जबरदस्तीने किंवा फसव्या संमतीने संबंध ठेवणाऱ्यांसाठी नोंदणी प्रतिबंधित आहे. हे संबंध कलम 380 मध्ये प्रतिबंधित म्हणून अधोरेखित केले आहेत. स्थानिक रितीरिवाजांनुसार लिव्ह-इन मानल्या जाणाऱ्या संबंधांनाच सरकार मान्यता देईल.

हे विधेयक 5 फेब्रुवारी रोजी उत्तराखंड विधानसभेत सादर करण्यात आले आणि 7 फेब्रुवारी रोजी त्वरीत मंजूर करण्यात आले, ज्याचे उद्दीष्ट सामाजिक दुष्कृत्ये दूर करणे आहे. सीएम पुष्कर सिंह धामी म्हणाले होते की, हा कायदा लिव्ह-इन रिलेशनशिपला विरोध करत नाही किंवा कोणत्याही समुदायाला लक्ष्य करत नाही परंतु समान नागरी कायद्यांतर्गत सर्वसमावेशक आहे.

सीएम धामी पुढे म्हणाले की, कायदेशीर फ्रेमवर्क औपचारिक मान्यता आणि नियमन, कायदेशीरपणा, नोंदणी आणि लिव्ह-इन नातेसंबंधांची देखभाल या समस्यांचे निराकरण करण्याची हमी देते. हा सर्वसमावेशक दृष्टिकोन भागीदार आणि त्यांच्या मुलांच्या हक्कांचे आणि कल्याणाचे रक्षण करतो. त्याचवेळी विरोधी पक्षनेते भुवन कापरी यांनी हे पाऊल देवभूमीच्या सांस्कृतिक मूल्यांच्या विरोधात असल्याची टीका केली होती

उल्लंघन करणाऱ्यांसाठी दंड

तीस दिवसांच्या आत लिव्ह-इन रिलेशनशिपची नोंदणी करण्यात अयशस्वी झाल्यास तीन महिन्यांपर्यंत कारावास किंवा ₹10,000 पर्यंतचा दंड आकारण्यात येणार आहे. खोटी माहिती दिल्यास तीन महिन्यांपर्यंत तुरुंगवास किंवा ₹25,000 पर्यंत दंड होऊ शकतो. नोंदणी सूचनेचे पालन न केल्यास सहा महिन्यांपर्यंत तुरुंगवास किंवा ₹25,000 पर्यंत दंड होऊ शकतो.

ऑनलाइन पोर्टल आणि मोबाइल ॲपवर केली जाईल नोंदणी

अर्जदारांसाठी प्रक्रिया सुलभ बनवून, ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म आणि मोबाइल ॲपद्वारे नोंदणीची सोय केली जाईल. माजी आयएएस अधिकारी संतोष सिन्हा यांच्या नेतृत्वाखालील नऊ सदस्यीय समितीने विकसित केलेली फ्रेमवर्क ऑनलाइन सुरू करण्याची प्रक्रिया अंतिम टप्प्यात आहे. मात्र, ते वर्षअखेर ऑनलाइन होण्याची शक्यता आहे.

कलम 384 सांगते की, जोडीदार रजिस्ट्रारला निवेदन देऊन त्यांचे लिव्ह-इन नातेसंबंध संपुष्टात आणू शकतात, जो नंतर इतर भागीदाराला सूचित करेल. वर्षाच्या अखेरीस ऑनलाइन आणि UCC मोबाइल ॲपवर नोंदणी प्रक्रिया सुरू होणार आहे.