- महेंद्र गोखले

अनेक महत्त्वाच्या क्रियांसाठी आपण आपल्या खांद्यावर खूप अवलंबून असतो. तो आपल्या शरीरातला सर्वात जास्त मोबाईल सांधा बनला आहे. परंतु लवचिकतेमुळे, तो फार स्थिर नसतो आणि त्यामुळे त्याला सहजपणे दुखापतही होऊ शकते. खांदे निरोगी आणि वेदनामुक्त ठेवण्यासाठी, सामान्य दुखापतीची माहिती करून घेणे आणि त्या टाळण्याचे उपाय जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे.

खांद्याची अस्थिरता

खांद्याची अस्थिरता अनेकदा तरुण लोक आणि ॲथलीट्समध्ये होते. स्नायू आणि त्यांना एकत्र ठेवणारे लिगामेंट त्यांच्या सामान्य मर्यादेपेक्षा जास्त ताणले जातात, तेव्हा खांदा अस्थिर होतो. लहान वयातल्या मुलांसाठी ही समस्या वाढीचा आणि विकासाचा एक सामान्य भाग असू शकते. वयोमानानुसार खांदे अनेकदा कडक होतात किंवा घट्ट होतात. ॲथलिट्समध्ये, खांद्याची अस्थिरता ही काही विशिष्ट हालचालींमुळे उद्‍भवते. उदाहरणार्थ- काही हाताळताना किंवा फेकताना. या हालचालींमुळे खांद्यावर जास्त दाब पडतो आणि कालांतराने खांद्याच्या लिगामेंटस ताणल्या जातात.

खांद्याची दुखापत

अनेकदा पडताना, पडणे थांबविताना हात किंवा खांदा ताणला जातो किंवा तुम्ही एखाद्या कडक पृष्ठभागावर पडल्यावर खांदा दुखावतो आणि त्याची हालचाल कमी होते. लचक किती तीव्र आहे यावर उपचार अवलंबून असतात. वेदना आणि सूज कमी करण्यासाठी, दुखापतीनंतर लगेच बर्फ लावावा. खांद्याची हालचाल मर्यादित करण्यासाठी हात स्लिंगमध्ये ठेवल्याने लिगामेंटस बरे होण्यास मदत होते. हे शारीरिक उपचार सहसा व्यायामानंतर केले जातात. कधीकधी, शस्त्रक्रिया आवश्यक असते. खांद्याच्या हाडांना धरून असलेले लिगामेंटस फाटल्यास आणि ते खांद्याचा सांधा एकत्र धरून ठेवू शकत नसेल तर खांदा निखळला जातो. फिजिओथेरपिस्ट अशा खांद्याला परत जागी आणण्यासाठी ट्रॅक्शनचा वापर करतात.

रोटेटर कफ फाडणे

वय वाढते आणि आपल्या हालचाली कमी होत जातात, तसतसे टेंडन क्षीण होऊ लागते आणि शक्ती कमी होते. या कमकुवतपणामुळे रोटेटर कफची झीज होऊ शकते. तुमचा हात ओव्हरहेड वापरल्याने रोटेटर कफ टेंडन्सवर दबाव येतो. त्यामुळे वारंवार हालचाल करणे किंवा तणावामुळे टेंडनला आपले काम करण्यासाठी अडथळा येऊ शकतो. फाटलेल्या रोटेटर कफच्या लक्षणांमध्ये खांदा नाजूक होणे किंवा त्यात वेदना जाणवणे हे होय.

फ्रोझन खांदा

खांद्यामध्ये कोणत्याही वयात अत्यंत कडकपणा येऊ शकतो. ४० ते ६० वयोगटातील बहुतेक लोकांना याचा त्रास जाणवतो. याची कारणे पूर्णपणे समजलेली नाहीत. मधुमेह, थायरॉईड रोग, हृदयरोग किंवा पार्किन्सन आजार असलेल्या लोकांना याचा जास्त त्रास होण्याची शक्यता असते. खांदा ठराविक काळासाठी निश्चल असल्यास देखील हा त्रास होऊ शकतो. मुख्य लक्षण म्हणजे वेदनेशिवाय खांदा कोणत्याही दिशेने हलवू शकत नाही. शारीरिक उपचार आणि कोणतीही क्रिया सुरू करण्यापूर्वी स्ट्रेचिंगने कडकपणा कमी करा.

अतिवापर/ताण

तुमची हालचाल अचानक वाढल्याने खांद्यावर मोठा ताण येऊ शकतो आणि लवचिकता कमी होऊ शकते. मध्यम वयात ही सामान्य समस्या आहे, विशेषत: जे लोक नियमित व्यायाम करत नाहीत, परंतु खूप जास्त खेळासाठी वेळोवेळी बाहेर पडतात. वेदनादायक आणि गैरसोयीचे असले तरी, अतिवापराच्या समस्यांवर अनेकदा विश्रांती, औषधोपचार आणि स्ट्रेचिंग व्यायाम हाच उपचार केला जाऊ शकतो.

संधिवात

वयाच्या ५०व्या वर्षापासून काही लोकांना ऑस्टियोआर्थरायटिस होतो. खांद्याच्या संधिवातासाठी उपचार हे वेदनांच्या तीव्रतेवर अवलंबून असतात. विश्रांती, औषधोपचार हे नेहमीचे उपचार आहेत. काही दुखण्यांना शस्त्रक्रिया हाच उपाय असू शकतो.