- डॉ. ऋषिकेश काकांडीकर

कोरोना महामारीमध्ये, ऑनलाइन शिक्षण हे एक आव्हान म्हणून समोर आले, ज्यासाठी देशातील बहुतेक शिक्षक तयार नव्हते. असे बरेच शिक्षक होते ज्यांचे संगणकासह रिमोट कनेक्शन तसेच झूम किंवा गुगल मीट सारखे सॉफ्टवेअर माहिती नव्हते. शिक्षकांनीही हे आव्हान स्वीकारले आणि विद्यार्थ्यांच्या भविष्यासाठी नवीन तंत्रज्ञानाशी जोडण्यासाठी कठोर परिश्रम घेतले.

परिणामी, जे शिक्षक संगणक आणि लॅपटॉप चालवण्यास घाबरत होते, ते आज इतके प्रशिक्षित झाले आहेत की ते विद्यार्थ्यांना ऑनलाइन माध्यमातून शिकवत आहेत. ऑनलाईन शिक्षण विद्यार्थ्यांपर्यंत असे पोहोचले नाही, यामागे शिक्षकांचा मोठा त्याग आहे. आधी स्वतः शिकले आणि नंतर विद्यार्थ्यांना ऑनलाईन शिक्षणाद्वारे जोडले. आता त्यांचे बलिदान व्यर्थ जाऊ न देण्याची गरज आहे आणि शिक्षक दिनानिमित्त ऑनलाईन शिक्षणाचा अवलंब करून याच दिशेने वाटचाल करण्याची प्रतिज्ञा घेण्याची गरज आहे.

आपल्याला माहित आहे कि, दरवर्षी ५ सप्टेंबरला देशभरात शिक्षक दिन साजरा केला जातो. या दिवशी मुले शिक्षकांना शुभेच्छा देतात आणि त्यांना भेटवस्तू देखील देतात. या दिवशी, विद्यार्थ्यांनी त्यांच्या शिक्षकांना मार्गदर्शन केल्याबद्दल आणि जीवनाचे धडे दिल्याबद्दल त्यांचे आभार मानतात. पण या कोरोना काळात शिक्षकांची भूमिका एका योद्ध्यापेक्षा कमी नव्हती. या कोरोना काळात शिक्षकांना कोणत्या समस्या भेडसावत आहेत, याबद्दल जाणून घेऊया.

जास्त काम करावे लागते

- वर्गात, जिथे शिक्षक एकाच वेळी अनेक मुलांना शिकवू शकत होते, ते ऑनलाइनमुळे मर्यादित झाले आहे, त्यामुळे शिक्षकांची वेळ निश्चित नाही. त्यांना विद्यार्थ्यांची आकलन क्षमता जाणून घेऊन मग त्याप्रमाणे जास्त वेळ काम करावे लागते.

मुले शिकतात की नाही?

- ऑनलाईन अध्यापन करणाऱ्या शिक्षकांसाठी सर्वात मोठी समस्या म्हणजे मुले जे शिकत आहेत ते शिकण्यास सक्षम आहेत की नाही. तो मुलाचा अभिप्राय समोर घेऊन जायचा, अशा प्रत्येक मुलाचा अभिप्राय घेणे शक्य नाही, अशा परिस्थितीत त्यानी शिकवलेले मूल किती समजदार आहे हे शोधणे कठीण आहे. ही समस्या तरुण वर्गातील मुलांना अधिक आहे.

कमी तंत्रज्ञान अनुकूल

- काही शिक्षक असेही आहेत जे तंत्रज्ञानाशी इतके मैत्रीपूर्ण नाहीत, त्यामुळे त्यांना ऑनलाइन वर्ग घेण्यात अडचणी येत आहेत. म्हणूनच त्यांना क्लासेस देण्यापूर्वी स्वतः क्लासेस घ्यावे लागतात.

पूर्ण पगार मिळत नाही

- कोरोना काळात जिथे सर्वत्र आर्थिक मंदी आहे, शिक्षकांवरही त्याचा मोठा परिणाम झाला आहे. नियमित वर्ग नसल्यामुळे त्यांना पगारही मिळत नाही. यामुळे शिक्षकांना अडचणी येत आहेत.

पालकांचा व्यत्यय

- वर्गात शिक्षक मोकळेपणाने शिकवू शकतो, पण ऑनलाईन वर्गात मुलांचे पालक अनेक वेळा व्यत्यय आणण्यासाठी किंवा डोकावण्यासाठी येतात, ज्यामुळे संपूर्ण वर्ग विस्कळीत होतो.

ऑनलाइन शिक्षणाच्या आव्हानांचा सामना करत अभिनव ऑनलाइन शिक्षण पद्धतीने शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांशी अधिक चांगल्या प्रकारे संवाद साधला व त्यावर मत केलेली दिसते. चला तर जाणून घेऊ या अभिनव ऑनलाइन शिक्षण पद्धतीविषयी :

1) अध्यापनाचे नियोजन

- ऑनलाईन अध्यापन करण्याकरीता तसेच 'सत्र' सुरळीत पार पाडण्यासाठी शिक्षकांनी ब्लूप्रिंट/मसुदा तयार केला व तो पूर्ण सत्र राबवला. असाइनमेंट किंवा चाचण्यांसाठी वेगळे ड्राफ्ट तयार केले, त्यामुळे कोणत्याही विलंब किंवा अडथळ्याशिवाय सत्र पूर्ण झाले.

2) ऑनलाईन प्लॅटफॉर्मचे व्यवस्थापन

- ऑनलाईन शिक्षकांना तंत्रज्ञानाच्या पर्यावरणाचे विविध पैलू जसे समकालिक शिक्षण, इंटरनेट वापरणे, प्लग इन डिव्हाइसेस आणि आवश्यक कौशल्य संच समजून घेणे आवश्यक होते ते त्यांनी समजून घेतल्याने त्यांच्या कामांना गती देऊ शकले. शिक्षकांनी ऑनलाइन क्विझ आयोजित करण्यासाठी, चाचण्या घेण्यासाठी आणि असाइनमेंटचे मूल्यांकन यासह विद्यार्थ्यांची ऑनलाईन शिक्षणासाठी आवड निर्माण केली व त्या ऑनलाइन माध्यमातून पूर्ण केल्या.

3) स्मार्ट बोर्डचा वापर

- स्मार्ट बोर्डचा वापर करत विषयांचे चांगले व्हिज्युअलायझेशन तयार करण्यास मदत झाली. यामुळे विद्यार्थी शिकताना समरस होऊन शिकतो.

4) शिक्षक ब्लॉग्ज

- एक ब्लॉग जो शिक्षक लिहीत असतो यातून शिक्षकाला त्याचे हँडआउट्स, क्विझ आणि साहित्य सामायिक करण्यास मदत होते. इतर सहकारी शिक्षकांसाठी उपयुक्त टिप्स देखील सामायिक केल्या जाऊ शकतात.