इराणचे राष्ट्राध्यक्ष इब्राहिम रईस यांचे हेलिकॉप्टर काल क्रॅश झाले. त्यानंतर या हेलिकॉप्टरच्या सुरक्षिततेवर अनेक प्रश्न उपस्थित होत आहेत. इब्राहिम रईस ज्या हेलिकॉप्टरमध्ये प्रवास करत होते, त्या हेलिकॉप्टरमध्ये त्यांच्याशिवाय आणखी आठ जण होते. या अपघातात सर्वांचा मृत्यू झाला आहे. रायसी यांच्या निधनानंतर आता उपराष्ट्रपती मोहम्मद मोखबर यांच्या हातात सत्ता आली असली तरी हा लढा लांबण्याची शक्यता आहे.

इराणचे राष्ट्राध्यक्ष इब्राहिम रईस यांचा हेलिकॉप्टर अपघातात मृत्यू झाला आहे. रविवारी त्यांचे हेलिकॉप्टर कोसळले होते. या अपघातात इराणचे परराष्ट्र मंत्री होसेनी अमीर अब्दुल्लाहियान यांचाही मृत्यू झाला आहे.

इराणचे राष्ट्राध्यक्ष इब्राहिम रईस रविवारी अझरबैजान प्रांतात धरणाच्या उद्घाटनासाठी आले होते. येथून ते तबरेझ शहरात जाणार होते. दरम्यान, हेलिकॉप्टर वर्जेकन शहरातील डोंगरात कोसळले आणि यामध्ये प्रवास करणाऱ्या सर्वांचा मृत्यू झाला.

खराब हवामानामुळे हेलिकॉप्टर कोसळले असावे, असा अंदाज व्यक्त केला जात आहे. मात्र हा अपघात कोणत्या परिस्थितीत झाला यावरही अनेक प्रश्न उपस्थित होत आहेत. काही जण यामागे इस्राइलचा हात असल्याचा आरोप करत आहेत. त्यामुळे यामागे सत्तासंघर्ष असल्याचेही काही जण मानत आहेत. कारण इराणमधील काही लोकांसाठी रईस यांचा मृत्यू हा एक फायदेशीर करार मानला जात आहे.

आता पुढे काय?

रईस यांच्या निधनानंतर उपराष्ट्रपती मोहम्मद मोखबर आता सत्ता हाती घेतील. मात्र ५० दिवसांत निवडणुका घ्याव्या लागतील. म्हणजे नवा राष्ट्रपती निवडावा लागेल.

इराणच्या राज्यघटनेनुसार, राष्ट्रपतींचा मृत्यू झाल्यास, सर्वोच्च नेत्याच्या मान्यतेने, उपराष्ट्रपती, संसदेचे अध्यक्ष आणि सरन्यायाधीश एक परिषद तयार करतात आणि नवीन अध्यक्ष निवडतात.

रईस यांच्यानंतर आता इराणच्या पुढील राष्ट्राध्यक्षपदासाठी अनेक नावांची चर्चा सुरू आहे. पण सर्वात मोठा स्पर्धक मोहम्मद बगर गालिबाफ याचे नाव आघाडीवर आहे. गालिबाफ हे संसदेचे अध्यक्ष आहेत. गालिबाफ आता अध्यक्षपदाकडे डोळे लावून बसल्याची बातमी गेल्या आठवड्यातच आली होती.

2017 आणि 2021 मध्ये इब्राहिम रईस यांच्यामुळे गालिबाफ राष्ट्रपतीपदाच्या शर्यतीतून बाहेर पडले होते. 2017 मध्ये रईस यांचा हसन रुहानी यांच्याकडून पराभव झाला होता. तर 2021 मध्ये रायसी यांना सर्वोच्च नेते अयातुल्ला अली खामेनी यांचा पाठिंबा होता आणि ते विजयी झाले होते. याच कारणामुळे गालिबाफ शर्यतीतून बाहेर पडले होते. पण 2025 मध्ये रईस यांच्या विरोधात निवडणूक लढवण्याचा त्यांचा विचार होता.

इराणचे भविष्य

इराणची राजकीय रचना अतिशय मनोरंजक आहे. येथे सर्वोच्च नेता सर्वकाही आहे. सध्या अयातुल्ला अली खामेनी हे सर्वोच्च नेते आहेत. दुसरे म्हणजे राष्ट्रपती, ज्यांचे अधिकार अत्यंत मर्यादित आहेत.

एक काळ असा होता जेव्हा इब्राहिम रईस हे इराणच्या पुढच्या सर्वोच्च नेत्याचे प्रबळ दावेदार मानले जात होते. मात्र राष्ट्रपती झाल्यानंतर रईस यांची लोकप्रियता कमी होऊ लागली.

रईस यांचा मृत्यू इराणचे भवितव्य ठरवेल, असे मानले जात आहे. कारण रईस यांच्या उत्तराधिकाऱ्यांचीच निवड होणार नाही, तर अयातुल्ला अली खामेनी यांच्यानंतर कोण येणार, याचाही आधार ठरवला जाणार आहे.

खामेनी यांच्या मुलाचा अपघातात सहभाग?

अयातुल्ला अली खामेनी यांचा मुलगा मोजतबा खामेनी यांचा हात हेलिकॉप्टर अपघातामागे असल्याचे बोलले जाते ज्यात इब्राहिम रईस यांच्यासह 9 जणांचा मृत्यू झाला होता. असा प्रश्न अनेक इराणी कार्यकर्त्यांनी उपस्थित केला आहे.

अयातुल्ला अली खामेनी 85 वर्षांचे असून ते कर्करोगाने ग्रस्त आहेत. आता त्याच्या वारसाचाही शोध सुरू झाला आहे. आतापर्यंत इब्राहिम रईस यांना त्यांचा उत्तराधिकारी मानले जात होते. रईस यांना इराणच्या इस्लामिक रिव्होल्युशनरी गार्ड्स कॉर्प्स (IRGC) ने देखील पसंत केले होते. पण रईस यांच्या जाण्यानंतर खामेनी यांचा मुलगा मोजतबा यांचा मार्ग जवळपास मोकळा झाला आहे.

इराणी पत्रकार मसिह अलीनेजाद यांनी लिहिले, अनेक षड्यंत्र सिद्धांतांपैकी एक असा आहे की, या दुर्घटनेत खमेनेई यांच्या मुलाचा हात असू शकतो, ज्यामुळे तो त्याच्या वडिलांची जागा घेण्याचा प्रयत्न असू शकतो.

पुढील सर्वोच्च नेता कोण आहे?

इराणचा पुढचा सर्वोच्च नेता कोण असेल? यामध्ये IRGC मोठी भूमिका बजावेल. 1989 मध्ये अयातुल्ला रुहोल्ला खामेनी यांच्या मृत्यूनंतर, अयातुल्ला खामेनी सर्वोच्च नेते बनले तेव्हा त्यांना विरोध करणारे कोणीही नव्हते. तेव्हाची परिस्थितीही वेगळी होती.

पण आज परिस्थिती खूप बदलली आहे. आता IRGC सर्वोच्च नेत्यासारखा नेता बनवू इच्छितो, जो त्याच्या निर्देशानुसार काम करेल. रईस अशी व्यक्ती होती.

तर, मोजतबाबत असे नाही. IRGC ला अजून मोजतबा फारसे आवडत नाहीत. त्याला निश्चितपणे त्याच्या वडिलांचा तसेच अनेक मौलवींचा पाठिंबा आहे, परंतु जर IRGCने अडथळे निर्माण केले, तर मोजतबाचा सर्वोच्च नेता बनणे त्याच्यासाठी कठीण होऊ शकते.

यात घटनात्मक अडथळाही आहे. इराणची राज्यघटना सांगते की केवळ एकच व्यक्ती सर्वोच्च नेता बनली पाहिजे असे नाही. म्हणजेच, राज्यघटना सर्वोच्च नेतृत्वाची परिषद स्थापन करण्यास परवानगी देते. अयातुल्ला अली खामेनी यांच्या मृत्यूनंतर त्यांची जागा भरण्यासाठी इस्लामिक तज्ज्ञांची परिषद स्थापन करावी, असा युक्तिवाद केला जाऊ शकतो, असे तज्ज्ञांचे मत आहे.

सत्तेची लढाई सुरू होणार!

रईस यांच्या मृत्यूनंतर इराणमध्ये नवा सत्तासंघर्ष सुरू होण्याची शक्यताही व्यक्त केली जात आहे. मोहम्मद बगर गालिबाफ पुढील राष्ट्रपती होऊ शकतात, असे मानले जात आहे. त्याला खूप पाठिंबा आहे.

एवढेच नाही तर गालिबाफचे समर्थक मोजतबा यांना पुढचा सर्वोच्च नेता बनवण्याचा सल्ला देतात. अशा स्थितीत गालिबाफ आणि मोजतबा यांच्यात असा काही करार होऊ शकेल का, जो दोघांच्या महत्त्वाकांक्षा पूर्ण करू शकेल का, असा प्रश्न उपस्थित होतो. गालिबाफ यांना इराणचे राष्ट्राध्यक्ष होण्याची फार पूर्वीपासून इच्छा होती, तर मोजतबा यांना सर्वोच्च नेता बनण्याची इच्छा आहे.

असे झाले तर पुन्हा एकदा इतिहासाची पुनरावृत्ती होईल. 1989 मध्ये रुहोल्लाह खामेनी यांच्या मृत्यूनंतर अयातुल्ला अली खामेनी आणि मौलवी अकबर हाशेमी रफसंजानी यांच्यात एक करार झाला. यामुळे अयातुल्ला खामेनी सर्वोच्च नेते बनले, तर हाशेमी रफसंजानी यांना अध्यक्षपदाची खुर्ची मिळाली. त्यानंतर राष्ट्रपतींना अधिक अधिकार देण्यासाठी राज्यघटनेतही बदल करण्यात आले.

काही वर्षांनी, जेव्हा अयातुल्ला खामेनी अधिक शक्तिशाली बनले, तेव्हा त्यांनी आपल्या प्रतिस्पर्ध्यांना संपवण्यास सुरुवात केली. 2017 मध्ये रफसंजानी यांचाही मृत्यू झाला होता. इराणमधील एक वर्ग रफसंजानीचा मृत्यू संशयास्पद मानतो.

मात्र, इराणमध्ये सत्तेसाठी खरी लढाई खामेनी यांच्या मृत्यूनंतर सुरू होण्याची शक्यता आहे. मात्र रईसी यांचा मृत्यू ही या सत्तासंघर्षाची तालीम मानली जात आहे.