Nuclear Warhead : स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूट म्हणजेच अण्वस्त्रांवर लक्ष ठेऊन असणाऱ्या SIPRI च्या ताज्या अहवालाने जगाला पुन्हा एकदा चिंतेत टाकले आहे. अहवालानुसार चीन आपली अणुशक्ती वेगाने वाढवत आहे.

देशाची भूक भागवण्यासाठी इतरांवर अवलंबून असलेला पाकिस्तानही या बाबतीत मागे नाही. दोघेही भारताचे शेजारी आहेत आणि संबंधही सामान्य नाहीत. अशा परिस्थितीत भारत पाकिस्तानपेक्षा खूप पुढे असताना ही परिस्थिती भारतासाठी अधिक गंभीर मानायला हवी. भारताकडेही उत्तम लॉन्च पॅड आणि वॉर हेड उपलब्ध आहेत.

भारताची अणुऊर्जा आणि त्याच्याशी संबंधित वस्तुस्थिती काय आहे?

अग्नी: भारताकडे अग्नी नावाचे क्षेपणास्त्राचे अनेक प्रकारात उपलब्ध आहेत. काहींवर कामही सुरू आहे. या महिन्यात यशस्वी झालेल्या अग्नी प्राइमचा पल्ला दोन हजार किलोमीटर आहे. अग्नी वनची रेंज 700-800 किमी आहे. अग्नी 2 ची रेंज 2000 किलोमीटर आहे. अग्नी साडेतीन हजार किलोमीटरपर्यंत मारा करू शकतो. अग्नि चारची रेंज 3500 किमी आहे. अग्नी पाचची आतापर्यंतची सर्वाधिक पाच हजार किलोमीटरची रेंज आहे. अग्नी 6 वर काम सुरू आहे. त्याची मारक क्षमता आठ-दहा हजार किमी एवढी आहे.

पृथ्वी : देशात तीन पूर्णपणे स्वदेशी पृथ्वी क्षेपणास्त्रे उपलब्ध आहेत. जे पृथ्वी-एक, दोन आणि तीन म्हणून ओळखले जातात. हे तिघेही पाच ते दहा क्विंटल अण्वस्त्र वाहून नेण्यास सक्षम आहेत. कमी पल्ल्याची क्षेपणास्त्रेही खूप मारक असतात. धनुष हे देखील याच श्रेणीचे क्षेपणास्त्र आहे, जे 2000 मध्ये पूर्ण झाले.

ब्रह्मोस : हे जगातील सर्वात वेगवान क्षेपणास्त्र आहे. त्यात आश्चर्यकारक क्षमता आहे. हे सात वेगवेगळ्या श्रेणींमध्ये उपलब्ध आहे. वेगामुळेच याला सुपरसॉनिक क्षेपणास्त्र म्हटले गेले आहे. ते कुठूनही उडवले जाऊ शकते. ते रडारच्या टप्प्यात येत नाही. ते आपल्या तिन्ही शक्तींद्वारे वापरण्यास सक्षम आहे. ते अमेरिकेच्या टॉम हॉक्सपेक्षा दुप्पट वेगाने मारा करण्यास सक्षम आहे. अगदी कमी उंचीवरही उड्डाण करण्यास सक्षम आहे. भारत ब्रह्मोस-2 वर काम करत आहे. ते अधिक फायरपॉवरने सुसज्ज असेल.

अशा प्रकारे भारताकडे अनेक क्षेपणास्त्र प्रणाली उपलब्ध आहेत.

भारताकडे अनेक अण्वस्त्रे उपलब्ध आहेत ज्यात पृष्ठभागावरून पृष्ठभाग, हवेतून पृष्ठभाग, पृष्ठभागावरून हवेत आणि हवेतून हवेत मारण्याची क्षमता आहे. मात्र, शत्रू देश चिथावणी देत नाही तोपर्यंत भारत यापैकी कोणतेही अण्वस्त्र वापरणार नाही. भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील कटुता दरम्यान अण्वस्त्रे अनेकदा चर्चेत येतात. अशा परिस्थितीत भारताने सदैव सावध राहण्याची गरज आहे. ताज्या अहवालानुसार भारताकडे 164 आणि पाकिस्तानकडे 170 अण्वस्त्रे उपलब्ध आहेत.

भारत पाकिस्तानच्या खूप पुढे आहे

न्यूज 9 प्लसचे संपादक संरक्षण तज्ञ संदीप उन्नीथन म्हणतात की भारताला चीन आणि पाकिस्तानपासून धोका आहे, परंतु लॉन्च पॅड्स आणि युद्ध प्रमुखांच्या बाबतीत भारत पाकिस्तानपेक्षा खूप पुढे आहे. कारण भारताने या क्षेत्रात खूप उशिराने प्रवेश घेतला. विकासाचा प्रवास सुरू होताच विविध बंधनांना सामोरे जावे लागले. ऐंशीच्या दशकात भारताने अण्वस्त्रांच्या विकासावर वेगाने काम सुरू केले आणि आज आपण चांगल्या स्थितीत आहोत.

पण, आपण चीनबद्दल काळजी करायला हवी. कारण तो खरोखर आपल्यापेक्षा पुढे आहे. संदीप यांनी आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा तज्ज्ञ ऍशले टेलीसचा हवाला देत म्हटले आहे की, चीनच्या कारवाया पाहता भारताने अधिक सतर्क राहण्याची आणि सुरक्षा पायाभूत सुविधा मजबूत करण्याची गरज आहे.

संरक्षण तज्ज्ञ कर्नल ज्ञान प्रकाश मिश्रा (निवृत्त) यांच्या मते, सिप्रीचा अहवाल योग्य आहे. तेही संदीप यांच्या मताशी सहमत आहे. आपण पाकिस्तानपेक्षा चांगल्या स्थितीत आहोत, तरीही भारताने चीनपासून सावध राहण्याची वेळ आली आहे. कारण या बाबतीत तो आपल्यापेक्षा बलवान आहे. आमच्याकडे प्रत्येक आघाडीवर लॉन्च पॅड उपलब्ध आहेत. अण्वस्त्रेही आहेत. पण, विकासाचा हा प्रवास आपण पुढे नेणे आवश्यक आहे. कारण चीन या दिशेने वेगाने पुढे जात आहे.

अण्वस्त्र प्रसारबंदी करार म्हणजे काय?

हा करार 1970 मध्ये अंमलात आला. जगातील 192 देशांनी अण्वस्त्र प्रसारबंदी करारावर स्वाक्षरी केली आहे. भारत, पाकिस्तान, इस्रायल, दक्षिण सुदान आणि उत्तर कोरिया हे पाच देश आहेत जे सध्या अण्वस्त्र प्रसारबंदी कराराला बांधील नाहीत. चीनने स्वाक्षरी केली आहे पण तो सातत्याने आपली ताकद वाढवत आहे.

या कराराचा अर्थ असा आहे की अण्वस्त्रसमृद्ध राष्ट्रे त्यांची अण्वस्त्रे हळूहळू कमी करतील. उर्वरित सदस्य देश अण्वस्त्रे बनवणार नाहीत. अण्वस्त्र प्रसारबंदी कराराची मुख्य अट अशी होती की सर्व स्वाक्षरी करणारे देश अण्वस्त्रे जमा करू शकत नाहीत. ज्यांच्याकडे आहे, ते हळूहळू कमी करतील.

या करारात सहभागी देश अण्वस्त्रे बनवणार नाहीत. या कराराच्या अंमलबजावणीनंतर अमेरिका, रशिया, ब्रिटन या देशांनी शस्त्रास्त्रांमध्ये कपात केली आहे. सिप्रीच्या ताज्या अहवालात असेही म्हटले आहे की अण्वस्त्रांच्या बाबतीत सर्वात समृद्ध रशिया आणि दुसऱ्या क्रमांकावर असलेल्या अमेरिकेने गेल्या वर्षीपासून त्यांची शस्त्रे कमी केली आहेत. गेल्या वर्षभरात ब्रिटन, फ्रान्स आणि इस्रायलने कोणतीही कमी केलेली नाही. चीनने सर्वाधिक वाढ केली आहे. त्याची संख्या आता 410 झाली आहे.

फक्त नऊ देशांकडे अण्वस्त्रे का आहेत?

अण्वस्त्र प्रसारबंदी कराराच्या अंमलबजावणीच्या वेळी जगातील पाच देशांकडे अण्वस्त्रे असल्याचे मानले जात होते. यामध्ये रशिया, चीन, अमेरिका, ब्रिटन, फ्रान्स यांचा समावेश आहे. कारण या देशांनी 1967 पूर्वी अण्वस्त्रांची चाचणी केली होती. भारत, पाकिस्तान, इस्रायल यांनी या करारावर स्वाक्षरी केलेली नाही. उत्तर कोरियाने स्वाक्षरी केली परंतु नंतर 2003 मध्ये या करारातून माघार घेतली.

जगात आतापर्यंत दोन अण्वस्त्र हल्ले झाले आहेत

अण्वस्त्र हल्ल्याचा घातक परिणाम जगाने आतापर्यंत फक्त दोनदाच पाहिला आहे. दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान अमेरिकेने 6 ऑगस्ट 1945 रोजी हिरोशिमा, जपान आणि 9 ऑगस्ट 1945 रोजी जपानच्या नागासाकीवर अणुबॉम्ब टाकले. या हल्ल्यांमध्ये दोन्ही शहरे तर उद्ध्वस्त झालीच, पण सुमारे दीड लाख लोकांना जीव गमवावा लागला. अशा परिस्थितीत जगाच्या कोणत्याही कोपऱ्यात पुन्हा असे काही घडावे असे कोणालाच वाटत नाही, ज्यामुळे मानवतेचा नाश होतो, तरीही हे सर्व सुरू आहे.