आई होणं ही जगातली सर्वात सुंदर भावना आहे. मात्र, स्त्री किंवा पुरुष यांच्यातील शारीरिक व्याधी किंवा तक्रारींमुळे काही जोडप्यांना कुटुंब नियोजन करताना काही अडचणींचा सामना करावा लागतो. यामध्ये अनेक स्त्रियांची फॅलोपिअन ट्युब ब्लॉक झाल्यामुळे त्यांच्यावर वंध्यत्वाची वेळ येते. मात्र, या प्रसंगी न घाबरता डॉक्टरांचा सल्ला घेणं कधीही फायदेशीर ठरतं. फॅलोपिअन ट्युब ब्लॉक झाल्यानंतरही इंट्रायूटरिन इनसेमिशन (आययूआय) आणि आयव्हीएफसारखे उपचार निवडून गर्भधारणा करणे शक्य आहे. म्हणूनच, फॅलोपिअन ट्युब म्हणजे काय व ती ब्लॉक झाल्यानंतर काय करावं हे जाणून घेऊयात. (fallopian-tube-pregnancy-problems)

तुम्हाला माहित आहे का? आपल्या फॅलोपिअन ट्युब या नाजूक आणि पेन्सिलच्या शिशाइतक्या पातळ असतात. होय, आपण हे ऐकलेच आहे! फॅलोपिअन नलिका स्त्रियांच्या प्रजनन प्रक्रियेत महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. या ट्युबच्या मदतीने बीजोत्पादनासाठी अंडी अंडाशयापासून गर्भाशयामध्ये रोपण करण्यासाठी दिली जाऊ शकतात.

ब्लॉक फॅलोपिअन ट्यूब्जमुळे संसर्ग, ट्युबला गाठ येणे, एंडोमेट्रोसिस, एक्टोपिक गर्भधारणेचा मागील इतिहास ज्यामुळे फॅलोपिअन नलिका खराब होऊ शकतात. फॅलोपिअन ट्यूब ब्लॉकेजचे लक्षण वंध्यत्व असू शकते. जर आपण 6 महिने किंवा एक वर्षासाठी प्रयत्न करूनही गर्भधारणा करण्यात अपयशी ठरलो किंवा आपण 35 वर्षाच्या वर असाल तर आपण वंधत्व निवारण तज्ज्ञाचा सल्ला घ्यावा कारण यामागील एक कारण ब्लॉक फॅलोपिअन ट्यूब देखील असू शकते.

अवरोधित झालेल्या फॅलोपिअन नलिका अवरोधित केल्या आहेत हे कसे ठरवायचे?

फॅलोपिअन नलिका अवरोधित केल्या आहेत किंवा नाही हे हिस्टेरोसालफिंगोग्राफी (एचएसजी) द्वारे निदान केले जाऊ शकते जे गर्भाशयाच्या आकाराचे मूल्यांकन करते आणि फॅलोपिअन नलिकांमध्ये अडथळे आहेत का ते तपासले जाते. सोनोसालपिंगोग्राफी (एसएसजी) एक निदान प्रक्रिया आहे जी फॅलोपिअन ट्यूब्सची तीव्रता शोधण्यासाठी वापरली जाते. फॅलोपिअन ट्यूबच्या बाहेरील भागाचे मूल्यांकन करण्यासाठी लॅप्रोहिस्टीरोस्कोपीदेखील फायदेशीर ठरू शकते आणि फॅलोपिअन ट्यूब कोठे ब्लॉक केली आहे याचेही निदान होते.

ब्लॉक फॅलोपिअन ट्यूब ही वंध्यत्वाचे सामान्य कारण आहे. जर दोन्ही नळ्या पूर्णपणे अवरोधित केल्या असतील तर उपचार केल्याशिवाय गर्भधारणा अशक्य होईल. जर फॅलोपिअन नळ्या अर्धवट अवरोधित केल्या गेल्या तर आपण संभाव्यपणे गर्भवती होऊ शकता. तथापि, एक्टोपिक गर्भधारणेचा धोका वाढतो.

निदान कसे करावे?

हायस्टोरोस्लपोग्राफी (एचएसजी) हा एक प्रकारचा एक्स-रे आहे जो फॅलोपिअन ट्यूबच्या आतील बाजूची तपासणी करतो. व अडथळ्याचे निदान करण्यास मदत करतो. डाईमुळे आपल्या डॉक्टरला एक्स-रेवरील आपल्या फॅलोपिअन नळ्यांच्या आतील भागात अधिक दिसण्यास मदत होते. एचएसजी सहसा रुग्णालयात जाऊन करावे. हे आपल्या मासिक पाळीच्या पहिल्या सहामाहीत घडले पाहिजे. दुष्परिणाम दुर्मिळ आहेत, परंतु चुकीचे सकारात्मक परिणाम संभव आहेत.

जर एचएसजी आपल्या डॉक्टरांना निश्चित निदान करण्यात मदत करत नसेल तर ते पुढील तपासणीसाठी लेप्रोस्कोपी वापरू शकतात. प्रक्रियेदरम्यान डॉक्टरांना अडथळा आढळल्यास, शक्य असल्यास ते काढून टाकू शकतात.

अवरोधित फॅलोपिअन ट्युबचा उपचार

जर आपल्या फॅलोपिअन नलिका कमी प्रमाणात डागांच्या ऊतकांमुळे किंवा चिकटून राहिल्या असतील तर आपले डॉक्टर अडथळा दूर करण्यासाठी आणि नळ्या उघडण्यासाठी लेप्रोस्कोपिक शस्त्रक्रिया वापरू शकतात. जर आपल्या फॅलोपिअन नलिका मोठ्या प्रमाणात अवरोधित केल्या असतील तर अडथळे दूर करण्याचा उपचार शक्य होणार नाही. एक्टोपिक गर्भधारणा किंवा संसर्गामुळे खराब झालेल्या नलिका दुरुस्त करण्यासाठी शस्त्रक्रिया हा एक पर्याय असू शकतो. जर फॅलोपिअन ट्यूबचा काही भाग खराब झाल्यामुळे अडथळा निर्माण झाला असेल तर एक सर्जन खराब झालेला भाग काढून दोन निरोगी भागांना जोडू शकतो.जर फॅलोपिअन ट्यूब अर्धवट अवरोधित असेल तर अंडी फलित होण्यास सक्षम असू शकते, परंतु ती नळीमध्ये अडकत असेल तर याचा परिणाम एक्टोपिक गरोदरपणात होतो, जो वैद्यकीय आणीबाणी आहे. फॅलोपिअन ट्यूबचा काही भाग काढून टाकणारी शस्त्रक्रिया देखील एक्टोपिक गर्भधारणा होण्याचा धोका वाढवते. या जोखीमांमुळे, डॉक्टर अनेकदा स्वस्थ असलेल्या ब्लॉक फॅलोपिअन ट्यूब असलेल्या स्त्रियांसाठी शस्त्रक्रियेऐवजी आयव्हीएफची शिफारस करतात.

( डॉ. निशा पानसरे या पुण्यातील नोव्हा आयव्हीएफ फर्टिलिटी येथे फर्टिलिटी कन्सल्टंट आहेत.)