Eyes Work : डोळे ही आपल्या आयुष्यातील सर्वात मौल्यवान देणगी आहे. मेंदूनंतर आपल्या शरीराचा कोणता भाग जास्त वापरला जातो? तर उत्तर आहे डोळे. तुम्हाला कदाचित माहिती नसेल, पण डोळ्यात 2 दशलक्षाहून अधिक पेशी कार्यरत आहेत. म्हणजे आपण जे चित्र पाहतो त्याचं दृश्य स्वरूप करण्यात आपल्याला डोळ्यांची मदत मिळते.

शिवाय मानवी शरीरात मेंदूनंतर सर्वात गुंतागुंतीचा कोणता अवयव असेल तर तो ही डोळे हाच आहे. शास्त्रज्ञांचा असा दावा आहे की मेंदूचा बहुतेक भाग हा पाहण्यासाठी वापरला जातो. अनेक संशोधनातून ही गोष्ट समोर आली आहे, आपल्या मेंदूमध्ये साठवलेल्या 80 टक्के गोष्टी आपल्या डोळ्यांमधून मेंदूपर्यंत पाठवल्या जातात. पण तुम्ही कधी विचार केलाय का की डोळे कसे काम करतात, ते कोणतही दृश्य कसं पाहतात आणि आयुष्यभर मेंदूत साठवतात?

अशी आहे डोळ्याची रचना

सर्वप्रथम आपल्याला डोळ्याची रचना समजून घ्यावी लागेल. खरं तर, आपल्या चेहऱ्याच्या हाडांच्या कक्षीय पोकळीच्या मध्यभागी स्नायूंना जोडलेल्या नेत्रगोलकांना आपण डोळे म्हणतो, जे ऑप्टिकल नर्व्हद्वारे आपल्या मेंदूला जोडतात. नेत्रगोलकाच्या सर्वात वरच्या थराला कॉर्निया म्हणतात. त्याच्या मागे बाहुली, बुबुळ आणि लेन्स आहेत.

नेत्रगोलकाच्या तिसऱ्या थराला रेटिना म्हणतात जो कोणताही प्रकाश शोषून घेतो, त्याच्या आत रिसेप्टर्स असतात जे त्याला पकडतात आणि विद्युत लहरींमध्ये रूपांतरित करतात. नेत्रगोलकाच्या आत विट्रीयस ह्युमर असतो, एक द्रव जो आपल्या नेत्रगोलकांना आकारात ठेवतो. त्याच्या मागून एक क्रॅनियल नर्व्ह बाहेर पडते, जी ऑप्टिकल नर्व्हला जोडते आणि डोळ्यांना दिसणारी कोणतीही गोष्ट मेंदूकडे पाठवते.

डोळे कसे काम करतात

कॉर्निया

आपल्या डोळ्याच्या पहिल्या भागाला कॉर्निया म्हणतात जो पूर्णपणे पारदर्शक असतो, जेव्हा कॉर्नियावर कोणताही प्रकाश पडतो तेव्हा कॉर्निया ते बुबुळांकडे पाठवते.

आयरीस

आयरीस ही एक रंगीबेरंगी रचना आहे जी आपल्या डोळ्यांत दिसते, जी पारदर्शक नसते. इथून एक बाहुली असते जी बुबुळाच्या मध्यभागी छिद्राच्या स्वरूपात असते जे कोणतेही दृश्य पुढे पाठवते. जेव्हा आपल्या डोळ्यांमध्ये तेजस्वी प्रकाश असतो, तेव्हा बुबुळ बाहुली लहान करते, ज्यामुळे आपल्या डोळ्यांवर परिणाम होत नाही आणि जेव्हा प्रकाश कमी होतो तेव्हा ती बाहुली मोठी करते, ज्यामुळे आपण सर्वकाही व्यवस्थित पाहू शकतो.

लेन्स

आपल्या डोळ्यांवर आदळणारा प्रकाश बाहुलीद्वारे लेन्सपर्यंत पोहोचतो, जर आपण लांब पाहत असू तर लेन्स स्वतःच विस्तारतात आणि आपण जवळ काहीतरी पाहत असल्यास या लेन्स आपोआप आकुंचन पावतात, जेणेकरून आपण जे पाहतो ते ते वितरित केले जाऊ शकते. डोळयातील पडदा योग्यरित्या लहान आणि मोठा करण्यासाठी सिलीरी स्नायू जबाबदार असतात.

डोळयातील पडदा (रेटिना)

लेन्स थेट रेटिनाला प्रकाश पाठवतात, रेटिनामध्ये दोन प्रकारचे रिसेप्टर्स असतात. एक कॉनसेल आणि दुसरा रॉड सेल असतो. कॉनसेल रिसेप्टरला तेजस्वी म्हणजेच रंगीत प्रकाश प्राप्त होतो, तर रॉड सेल काळा आणि पांढरा रंग शोधण्यासाठी काम करतो. सूर्यप्रकाशात कॉनसेल काम करतात आणि रात्रीच्या अंधारात रोडसेल काम करतात.

रिसेप्टर

रेटिनाचे रिसेप्टर्स कोणत्याही प्रकाशाचे सिग्नलमध्ये रूपांतर करतात आणि ऑप्टिकल नर्व्हद्वारे आपल्या मेंदूला पाठवतात. ही सारी प्रक्रिया अतिशय किचकट आहे.

दोन्ही डोळ्यांना एकच गोष्ट का दिसते?

जरी आपण एकच गोष्ट पाहत असलो तरी दोन्ही डोळे वेगवेगळ्या पद्धतीने काम करतात. जेव्हा ऑप्टिक नर्व्हमधून सिग्नल मेंदूच्या आत पोहोचतात तेव्हा या नसा एकमेकांना जोडल्या जातात ज्याला ऑप्टिक कायझम म्हणतात. या क्रियेमुळे आपल्याला दोन्ही डोळ्यांनी एकच गोष्ट दिसते, यामुळे आपले दोन्ही डोळे एकाच दिशेने फिरतात.

मग चित्र कसे तयार होते?

मेंदूपर्यंत पोहोचल्यानंतर, सिग्नल थेट आपल्या मेंदूच्या थॅलेमस भागात जातो, जिथे आपल्या आठवणी साठवल्या जातात. तेथून ते मेंदूच्या इतर भागांमध्ये पाठवले जातात, जसे की फ्रंटल लोब आणि टेम्पोरल लोब, ज्यामुळे आपल्याला कोणत्याही रंगाचे आणि आकाराचे अंदाज येतात. यानंतर, सर्व सिग्नल एकत्र साठवले जातात आणि मेंदूच्या ओसीपीटल लोबमध्ये जातात, जिथे दृश्य तयार होतं आणि आपल्याला ते दृश्य दिसतं.