Dussehra 2023 : आपटा हे एक झाड आहे. आपट्यास संस्कृत मध्ये अश्मंतक असे म्हणतात. आपटयाला शास्त्रीय नाव बौहिनिया रेसीमोसा Bouhinia racemosa आहे. या कुलातील झाडांना दोन दले असलेली पाने असल्यामुळे बौहिनिया हे नाव सोळाव्या शतकातील वनस्पतीशास्त्रज्ञ जॉन व कॅस्पर बौहिन या दोन भावांच्या स्मरणार्थ देण्यात आले आहे

अश्मंतक म्हणजे दगडाचा, खडकाचा नाश करणारा. त्याची मुळे जमिनीत खोलवर जातात. आपटा पानझडी वनांत आढळणारी झाड आहे. प्रामुख्याने भारत, श्रीलंका व चीन या देशांतील जंगलात आपट्याची झाडे आढळून येतात.

विजयादशमी म्हणजेच अश्विन शुद्ध दशमी. हा दिवस दसरा म्हणून पाळला जातो. या दिवशी महाराष्ट्रात सोनी म्हणून आपट्याची पाने एकमेकांना देत सीमोल्लंघन केले जाते.

आपटा (बाउहिनिया रेसिमोसा) हे झाड बहुगुणी औषधी वनस्पती आहे. याची पाने, शेंगांच्या बिया, फुले व झाडाची साल औषध म्हणून वापर केला जातो. सालीपासून दोरखंड बनवतात. झाडापासून डिंकही मिळवला जातो. (Health Tips)

आपट्याच्या पानांचे आयुर्वेदातील महत्त्व आणि फायदे

• 4-5 आपट्याची पाने तीन कप पाण्यामध्ये टाकून एक कप होईपर्यंत उकळून घ्यावेत. हा एक कप काढा रोज सकाळी उपाशी पोटी पिल्याने साथीचे रोगापासुन आपले रक्षण करतो.

• चार ते पाच आपट्याची पाने घेऊन तीन कप पाण्यामध्ये टाकून एक कप होईपर्यंत उकळुन घ्यावीत. एक कप झाल्यावर जेवण करायचे आधी एक तास हा काढा प्यायल्याने शरीरातील गाठी विरघळून जातात.

• रोज सकाळी दोन चमचे आपट्याचा रस प्यायल्याने किडनीची स्वच्छता होते,किडनीचे रोग दूर होतात.

• नियमित आपट्याचा काढा प्यायल्याने लघवी तुंबणे, मुतखडा असणे, या समस्या दूर होतात.

• आठ ते दहा आपट्याची पाने घेऊन स्वच्छ धुवावीत देठ तोडून टाकावा. बारीक तुकडे करून 3 कप पाण्यामध्ये एक होईपर्यंत उकळावे व एक कप झाल्यावर सकाळी उपाशीपोटी व रात्री झोपते वेळेस  नियमित प्यावे   श्वसनाचे आजार व कंठरोग दूर होतात.

• आपट्याच्या पानांचा काढा कफ व पित्त यांचा नाश करतो.

• लघवीच्या वेळी जळजळ होत असल्यास आपट्याची पाने पाण्यात चांगली ओली करून ती नीट वाटून घ्यावीत. जेवढा रस निघेल तेवढ्याच प्रमाणात दूध-साखर टाकावे. हा दिवसातून चार - पाच वेळा घेतल्याने जळजळ कमी होते. 

• गालगुंड झाली असल्यास आपट्याची साल पाण्यात शिजवून घ्यावीत. तो थंड झाल्यावर त्यामध्ये मध घालून तो प्यावा किंवा गंडमाळेवर आपट्याची सालं बांधावीत. 

• आपट्याच्या बियांचे बारीक चूर्ण करून ते तूपात चांगले मिक्स करावे. हे मलम एखादा किटक चावल्यास लावता येते. त्यामुळे दाह कमी होतो.