Sankashti Chaturthi 2023 : कृष्ण पक्षात येणाऱ्या चतुर्थीस संकष्ट चतुर्थी किंवा संकष्टी चतुर्थी म्हणतात. एका वर्षात १२ आणि त्यावर्षी अधिकमास आल्यास १३ संकष्टी चतुर्थी येतात. प्रत्येक गणपतीच्या ठिकाणी हा दिवस विशेष भक्तिभावाने साजरा होतो. गणेशाच्या उपासनेत या दिवसाचे महत्त्व विशेष आहे.

कृष्ण पक्षातील चतुर्थी तिथीला संकष्टी चतुर्थी व्रत केले जाते. या तिथीला कृष्णपिंगाक्ष संकष्टी असेही म्हणतात कारण या दिवशी गणेशाच्या कृष्णपिंगाक्ष स्वरूपाची पूजा केली जाते. पौर्णिमेनंतर येणाऱ्या चतुर्थी तिथीला संकष्टी चतुर्थी म्हणतात. 

आज संकष्टी चतुर्थी आहे. चतुर्थी प्रारंभ ६ जून मंगळवारी रात्री १२ वाजून ५० मिनिटांनी झाला आहे तर चतुर्थी तिथी समाप्ती आज रात्री ९ वाजून ५० मिनिटांनी होतो. चंद्रोदयाची वेळ - ७ जून, रात्री १० वाजून ५० मिनिटे आहे. या दिवसानिमित्तानेच आपण चंद्र देवतेशी संबंधित एक कथा पाहणार आहोत.

तुम्हाला हे तर माहितीच आहे की चंद्र कधीच स्थीर नसतो. तो वाढतो आणि कमी होतो. पौर्णिमेला पुर्ण चंद्र असतो तर आमावस्येला तो नसतो. त्याची ही अवस्था एका शापामुळे झाली आहे. ती कथा काय आहे आणि चंद्राला कोणी शाप दिलाय हे आपण पाहुयात.

पौराणिक कथेनुसार चंद्राचा जन्म समुद्रमंथनातून झाला होता. समुद्रमंथनातून निघालेले विष पिऊन भगवान शंकरांचे शरीर निळे पडले होते. तेव्हा शंकरांना शांत, शितल करण्यासाठी चंद्र देवता त्यांच्या मस्तकावर विराजमान झाली. त्याचबरोबर चंद्राची उत्पत्ती ब्रह्मदेवाच्या कृपेमुळे झाल्याचेही काही कथांमध्ये नमूद आहे.

त्यानंतर चंद्राच्या तेजातून पृथ्वीवर विविध दैवी औषधींचा जन्म झाला. याशिवाय चंद्राचे कलंकित होणे आणि त्याचा आकार दररोज वाढणे किंवा कमी होणे यामागे एक मनोरंजक पौराणिक कथा आहे.

पत्नीच्या प्रेमामुळे चंद्र देवाला मिळाला शाप

असे मानले जाते की चंद्र देवाला 27 पत्नी होत्या. धार्मिक मान्यतांनुसार चंद्राचा विवाह दक्ष प्रजापतीच्या 27 मुलींशी झाला होता. या सर्व मुलींना 27 नक्षत्रांचे प्रतीक मानले जाते. या 27 नक्षत्रांच्या संयोगाने एक चंद्र महिना पूर्ण होतो. या 27 पत्नींपैकी रोहिणी नावाच्या पत्नीवर त्याचे सर्वाधिक प्रेम होते. बुध ग्रहाला चंद्र आणि रोहिणी यांचे अपत्य मानले जाते.

असे म्हणतात की, चंद्रमाचे त्याची पत्नी रोहिणीवर इतके प्रेम होते की त्याच्या इतर 26 बायका नाखूष होऊ लागल्या. त्यानंतर त्याने वडील दक्ष प्रजापती यांच्याकडे चंद्राची तक्रार केली. मुलींच्या दु:खाने क्रोधित होऊन दक्षाने चंद्राला शाप दिला, त्यामुळे चंद्राला क्षयरोग झाला. शापामुळे चंद्राचे तेज ओसरू लागले. त्याचा पृथ्वीवरील वनस्पतींवरही वाईट परिणाम होऊ लागला.

..म्हणूनच चंद्राचा आकार कमी होऊ लागला

व्यथित होऊन चंद्र भगवान विष्णूकडे गेला आणि त्याने मध्यस्थी केली. तेव्हा राजा दक्षाचा राग शांत झाला. यानंतर, चंद्राचा प्रकाश थोडा थोडा नाहीसा होईल आणि अमावस्येला चंद्राचा प्रकाश पूर्णपणे नाहीसा होईल. परंतु शुक्ल पक्षात चंद्राचा प्रकाश वाढेल आणि पौर्णिमेला चंद्राचे तेज पूर्ण रुपात दिसेल. या अटीवर त्यांनी चंद्राला दिलेला शाप मागे घेतला.

गणेश चतुर्थीला चांदोमामाचं तोंड का नाही पहायचं?

त्याचबरोबर चंद्रावरील डागांच्या संदर्भात अनेक पौराणिक समजुती आहेत. एका प्रचलित आख्यायिकेनुसार, एकदा चंद्राला आपल्या सौंदर्याचा आणि सौंदर्याचा इतका अभिमान वाटला की त्याने श्रीगणेशाचाही अपमान केला. यावरून गणपती बाप्पांना राग आला आणि त्यांनी चंद्राला कुरूप होण्याचा शाप दिला आणि सांगितले की गणेश चतुर्थीला जो कोणी चंद्राचा चेहरा पाहील त्याच्यावर संकट येईल. त्यानंतर चंद्र देवतेला त्यांची चुक समजली. त्यांनी गणेशाला शाप परत घेण्यासाठी राजी केले.