मुंबई - आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाच्या नॅशनल ऑर्गन अँड टिश्यू ट्रान्सप्लांट ऑर्गनायझेशन (नोटो), प्रत्यारोपणासाठी लागणाऱ्या अवयवांसाठी विशेष प्रकारचे बॉक्स तयार करण्याचा निर्णय घेतला आहे. यासाठी विमान वाहतूक मंत्रालयासह सध्या चर्चा सुरु असून विमानातून अवयव सुरक्षित रित्या पोहचू शकतील याकडे लक्ष दिले जात आहे. या बॉक्समुळे अवयव वाहतुकीचा खर्च मोठ्या फरकाने कमी होऊ शकतो.

नोटोचे संचालक डॉ. कृष्णन कुमार म्हणाले की, देशातील अवयव दानातील मागणी-पुरवठ्यातील तफावत कमी करण्यासाठी संस्थेच्या अनेक उपक्रमांपैकी बॉक्स तयार करणे हा देखील उपक्रम आहे. परळच्या केईएम रुग्णालयातील स्किन बँकेच्या उद्घाटनप्रसंगी ते माध्यमांशी बोलत होते.

'मर्यादित कालमर्यादा असल्याने दात्याकडून दान केलेले अवयव प्राप्त कर्त्याच्या शरीरात प्रत्यारोपण करणे आवश्यक आहे, काहीवेळा राज्ये किंवा शहरांमध्ये अवयवांची वाहतूक करण्याची निकड असते. जर विमानातून अवयव घेऊन जायचे झाले तर प्राप्तकर्त्याच्या कुटुंबाला सीट बुक करणे आणि इतर खर्च उचलणे आवश्यक आहे ज्यामुळे ही प्रक्रिया अनेक लोकांच्या आवाक्याबाहेर जाते,' डॉ. कुमार म्हणाले.

हा खर्च कमी करण्याच्या कल्पनेतूनच बॉक्सची रचना केली जात आहे.

प्रत्यारोपण सर्जनचा समावेश असलेली तज्ञांची टीम सध्या प्रक्रियेच्या पहिल्या टप्प्यावर आहे. सध्या दोन प्रकारच्या बॉक्सची निर्मितीचा विचारात केला जात आहे, एक सर्व अवयवांसाठी आणि दुसरा विशेषतः हातांसाठी. 'काही आव्हाने आहेत ज्यांवर आम्ही मात करण्याचा प्रयत्न करत आहोत. बॉक्सचे वजन कमी असले पाहिजे शिवाय, दुहेरी कुलूप, तापमान आणि शॉक प्रूफसह मजबूत असावे,' डॉ कुमार म्हणाले.

एकदा आकाराचे तपशील आल्यानंतर, नोटोमध्ये वास्तविक डिझाइनिंगसाठी आय आय टी सारख्या संस्थांमधील तज्ञांचा समावेश असेल. डॉक्टरांनी सांगितलेल्या आव्हानांसाठी ते उपाय शोधून काढतील अशी अपेक्षा आहे.

या अवयवांची रस्ते वाहतूक सुरळीत करण्यासाठी विमान वाहतूक, शहरी विकास, रस्ते आणि महामार्ग, गृह व्यवहार, जहाजबांधणी यांसारखी मंत्रालये आणण्यात आली आहेत. उपलब्ध अवयवांची संख्या आणि आवश्यक अवयवांची संख्या यामधील अंतर कमी करण्यासाठी आणखी एक महत्त्वाचे पाऊल म्हणून देशात प्रत्यारोपण केंद्रांची संख्या वाढवण्याचा विचार करत आहे.

डॉ. कुमार यांनी शव देणगीच्या यादीत भारत जगातील तिसऱ्या क्रमांकावर असल्याचेही सांगितले. 'या वर्षी, आम्ही ऑक्टोबरमध्ये आधीच 600 शव देणग्या पार केल्या आहेत. या वर्षी प्रत्यारोपणाची एकूण संख्या 2016 मध्ये 12,666 इतकी आतापर्यंत गाठलेल्या सर्वोच्च संख्येच्या अगदी जवळ होती,' ते म्हणाला.

दरम्यान, शवदान आणि अवयवदानाबद्दल अधिक जागरूकता निर्माण करणे आवश्यक आहे. यासाठी नोटो धार्मिक नेत्याचा समावेश असेल, डॉ. कुमार म्हणाले.