मधुकर कांबळे

Mango Season : उन्हाळ्याच्या सुट्या लागल्या, की आंबे खाण्याची आस लागते. आंबे खाण्यासाठी आता गावाकडे जाणे कमी झाले; कारण गावातील आमराया कमी होत गेल्या. शिवाय शहरात सर्वच प्रकारचे आंबे मिळत आहेत. त्यामुळे आमरसाचा बेत शहरातच होत आहे. मात्र, व्यावसायिक गणित डोळ्यांपुढे ठेवून काही विक्रेते आंबे कृत्रिमरीत्या पिकवत असून, असे आंबे आरोग्यासाठी हानिकारक आहेत. त्यामुळे आंबे घेताना काळजीपूर्वक आणि पारखून, त्याचा सुगंध घेऊनच घेण्याची गरज आहे.

कॅल्शिअम कार्बाईडचा वापर करून कृत्रिमरीत्या पिकविल्या जाणाऱ्या आंब्याच्या दुष्परिणामापासून वाचण्यासाठी घरच्या घरी आंबा पिकवणे शक्य आहे. फळबागतज्ज्ञ डॉ. भगवानराव कापसे म्हणाले, ‘‘बाजारातून किंवा थेट शेतकऱ्यांकडून कच्ची फळे विकत घेऊन घरी वाळलेले गवत, पालापाचोळा, झाडांची पाने किंवा वर्तमानपत्रांच्या कागदामध्ये अंबा पिकविता येतो.

आंब्यांना पाचट, गवताची धूळ लागून ते धुरकट होतात हे टाळण्यासाठी बाजारात फळे पिकविण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत मान्यता असलेली इथ्रेल वापरता येते. गवत किंवा पाचटामध्ये आंबे पिकविण्यास ठेवण्यापूर्वी प्रतिलिटर पाण्यात दीड मिलीलिटर इथ्रेल मिसळावे व त्या पाण्यात आंबे पाच ते दहा मिनिटे बुडवावेत. नंतर ते पिकविण्यासाठी ठेवावेत. यामुळे आंबे एक-दोन दिवसआधी पिकतात. इथ्रेलसोबतच एक ग्रॅम बाविस्टीन टाकावे, यामुळे आंबे देठाजवळ सडत किंवा खराब होत नाहीत. प्रक्रिया केलेले आंबे टिकविण्यासाठी पाचट किंवा गवतात ठेवावेत.

कागदात पिकवा आंबे

जमिनीवर पोते किंवा गोणपाट टाकून वर्तमानपत्राच्या कागदातदेखील आंबे पिकविता येतात. जमिनीवर गोणपाट टाकून त्यावर वर्तमानपत्रांचे तीन-चार थर टाकावेत. त्यावर आंबे ठेवून पुन्हा पेपरचे थर द्यावेत. असे चार-पाच थर आंबे पिकविण्याच्या ठिकाणी ठेवून चारही बाजूने पुन्हा हवाबंद राहतील, अशा पद्धतीने ते झाकून ठेवावेत. शक्यतो ते पत्र्याच्या खोलीत न पिकविता इतर ठिकाणी जेथे तापमान फार जास्त नाही, अशा ठिकाणी पिकवले तर फळांना चांगली चव, रंग आणि स्वाद येऊ शकतो, असे डॉ. कापसे म्हणाले.

कृत्रिमरीत्या पिकवलेले आंबे हानिकारक

सध्या बाजारात बरीच फळे कृत्रिमरीत्या पिकवली जातात. त्यात सर्वाधिक प्रमाण आंब्याचे असते. फूड टेक्नॉलॉजिस्ट डॉ.बी.के. साखळे म्हणाले, कृत्रिमरीत्या आंबे पिकविण्यासाठी कॅल्शिअम कार्बाईड या घातक रसायनाचा वापर केला जातो. पावडर स्वरूपातील रसायनाने पिकवलेली आंबे खाल्ल्यास आरोग्यावर विपरीत परिणाम होतो.

कागदात पावडर ठेवून त्याच्या छोट्या-छोट्या पुड्या बांधून त्या फळांमध्ये ठेवण्यात येतात. असे आंबे तीन दिवसांत पिवळे पडतात. मात्र, आतून फारसे पिकत नाहीत. आर्द्रतेच्या सान्निध्यात आल्यास कॅल्शिअम कार्बाईडमधून निघणाऱ्या ॲसिटिलीन गॅसमुळे फळांचा हिरवेपणा जाऊन आंबे पिवळे धमक दिसतात. मात्र, अशा फळांमध्ये वरून जरी पिवळेपणा येत असला, तरी मध्ये जैवरासायनिक बदल होणे अपेक्षित आहे, तो होत नाही. त्यात साखर तयार होत नसल्याने फळांना गोडवा व सुगंध येत नाही. त्याऐवजी फळांचा वास घेतल्यानंतर उग्र वास येतो.

असा ओळखा फरक

कृत्रिमरीत्या पिकवलेला आंबा

• रंग पिवळा धमक चकचकीत.

• बोटाने दाबले असता नरमपणा जाणवत नाही.

• साल टणक जाणवते.

• कृत्रिम फळ असल्यासारखे दिसतात.

• फळांच्या सालीवर चट्टे पडून ते लवकर खराब होते.

• फळांची चव आंबट जी खाण्यासाठी न आवडणारी असते.

• सुगंध न येता ठसका आणणारा उग्र वास.

नैसर्गिकरीत्या पिकविलेला

• दिसायला हिरवट पिवळा असा साधारणतः फिकट रंगाचा.

• याला फारशी चकाकी नसते.

• त्यावर बारीक सुरकुत्या पडल्यासारख्या दिसतात.

• फळाचा गर पिकलेला असतो.

• त्यामुळे बोटाने हलके जरी दाबले तरी बोटे त्यात दबतात, तो नरम असतो.

• सालीवर चट्टे न पडताही हा बरेच दिवस चांगला राहू शकतो.

• असा आंबा रसाळ, गोड चवीला मधुर असतो.

• आंब्याजवळ जाताच त्याचा घमघमाट येतो. घरभर सुगंध दरवळतो.