देवगावफाटा (जि.परभणी) : हिंदू धर्मातील महत्त्वाच्या मोठ्या सणासाठी किंवा लग्नसमारंभ या शुभप्रसंगी घरामध्ये सर्वप्रथम ‘फडा’ खरेदी करण्याची जुनी प्रथा आहे. मात्र, लक्ष्मीचा मान लाभलेला ‘फडा’ आता ग्रामीण भागातील गावात सणावारांपुरताच मर्यादित राहिला असून फड्यासाठी लागणाऱ्या शिंदीच्या झाडांची त्या दृष्टीने उपयोगिताही संपली आहे.

सेलू तालुक्यातील देवाला पुनर्वसन येथे काही कुटुंब शिंदीच्या झाडांच्या पनाळ्यांपासून फडा तयार करून तो ग्रामीण भागात विक्री करतात. ग्रामीण भागांमध्ये फड्याला बाराही महिने मागणी असल्यामुळे हा व्यवसाय वर्षभर चालणारा व्यवसाय आहे. दररोज भल्या पहाटे उठून रानावनात, जंगलात फिरून पनाळ्या तोडून आणाव्या लागतात व त्या पनाळ्या वाळवून त्यापासून हे कुटुंब फडे तयार करतात. अशा या फडा तयार करण्याच्या प्रक्रियेला किमान तीन ते चार दिवस लागतात. त्यात दिवसेंदिवस अवैधरीत्या होत असलेल्या वृक्षतोडीमुळे यात हे शिंदीवृक्ष नष्ट होत चालले आहेत. दूरपर्यंत जाऊन, दिवसभर भटकंती करूनही काळाच्या ओघात हे वृक्ष दुर्मिळ होत चालल्यामुळे आता फडा तयार करण्यासाठी बाहेरील राज्यातून शिंदीच्या पनाळ्या विकत घ्याव्या लागत आहेत. परंतु, त्यात मोठ्या अडचणी निर्माण होऊ लागल्याने अनेक कारागिरांनी त्यामुळे त्यांचा हा पारंपरिक व्यवसाय हद्दपारच केला आहे.

हेही वाचा :​  ९५ वर्षांचा ‘तरुण’ देतोय व्यायामाचे धडे !

लक्ष्मीचा मान म्हणून मागणी......
हल्ली इलेक्ट्रिकल वस्तूंनी अनेक जुन्या वस्तूंची जागा घेतली आहे. त्यामुळे ही साधने तयार करणाऱ्या कारागीर समूहावर उपासमार सुरू झाली. मात्र, आजही महाराष्ट्रीय संस्कृतीत प्रत्येकांच्या घरात फड्याला लक्ष्मी मानली जाते, तर लग्न समारंभात व सणावारांत विशेष मान आहे. त्यासाठी का होईना लक्ष्मीचा मान म्हणून फड्याला मागणी आहे.

गृहणींचे काम अधिक सोपे
फडे तयार करून त्याची विक्री करणे हा आमचा पारंपरिक व्यवसाय आहे. परंतु, टाईल्स आणि फरशीच्या घरात फड्यांची जागा आता स्टाईलिश झाडूंनी घेतल्यामुळे एकीकडे गृहणींचे काम अधिक सोपे झाले असले तरी, आमच्यासारख्या सर्वसामान्यांचा व्यवसाय मात्र हद्दपार होत चालला आहे.
- रंगूबाई तुकाराम कांबळे
देवला पुनर्वसन, (ता.सेलू) फडा विक्रेता कारागीर.