कोल्हापूर : दिवाळी सण मोठा, नाही आनंदाला तोटा असे म्हटले जाते. मात्र, जीवनावश्‍यक वस्तू खरेदी करताना भेसळीयुक्त उत्पादनांमुळे शरीराला अपाय होऊ शकतो. असे प्रकार रोखण्यासाठी अन्न व औषध प्रशासन विभाग शासकीय पद्धतीने काम करतेच; पण ग्राहक म्हणून आपणही एखाद्या पदार्थाचे ‘दूध का दूध पाणी का पाणी’ करू शकतो. यातून आपणही बाजारातील भेसळ रोखू शकतो. यातील तज्ज्ञ प्रा. स्नेहा बुगडे-पाटील यांनी दिलेल्या काही टिप्स...

विक्रेत्यांनी काय करावे?

विक्रेत्यांनी ग्राहकांना बिल देताना त्यावर परवाना नमूद करावा. कोणताही कमी दर्जाचा व भेसळ असलेला अन्न पदार्थ विक्रीस ठेवू नये. मिठाई विक्रेत्यांनी मिठाईच्या ‘ट्रे’वर अथवा पेटीत मिठाई पदार्थांची उत्पादन तिथी व अंतिम मुदत तिथी असलेल्या पाट्या अथवा फलक लावणे कायद्याने बंधनकारक आहे.

दंड काय होऊ शकतो?

कमी दर्जाच्या अन्न पदार्थ विक्रीप्रकरणी विक्रेत्यांना जास्तीत जास्त पाच लाखांचा दंड होऊ शकतो. तसेच हानीकारक घटक आढळल्यास तीन महिने ते एक वर्षाची कैद होऊ शकते. याची माहिती खाद्यपदार्थ विक्रेत्‍यांनाही असणे आवश्‍यक आहे.

तक्रार कोठे करावी ?

पदार्थाच्या दर्जाबाबत काही तक्रार असल्यास अन्न व औषध प्रशासनाच्या रघुकुल बिल्डिंग, सावित्रीबाई फुले हॉस्पिटलशेजारी, सुभाष रोड, कोल्हापूर येथील कार्यालयात कार्यालयीन वेळेत लेखी तक्रार करावी. तसेच ई-मेलद्वारेसुद्धा ऑनलाईन तक्रार देऊ शकता.

मध

मधामध्ये साखर मिसळली जाते. अशा वेळी पाण्याने भरलेल्या ग्लासमध्ये मध घालून मिश्रण करा. दहा मिनिटे थांबल्यानंतर ग्लासच्या तळाला मध राहिल्यास त्यामध्ये साखर किंवा काकवी मिसळली आहे, असे समजा किंवा कापूस घ्या. त्यावर थोडा मध ओता. काडीने तो पेटवावा. चुरचुरऽऽ आवाज झाल्यास त्यामध्ये भेसळ आहे, असे समजा. जर पेट घेतला तर तो मध शुद्ध आहे.

खोबरेल तेल

खोबरेल तेलामध्ये अन्य भेसळ ओळखण्यासाठी काचेच्या ग्लासमध्ये खोबरेल तेल ओतून ते वीस मिनिटे रेफ्रीजरेटरमध्ये ठेवा. जर ते घट्ट झाले, तर शुद्ध आहे.

लाल मसूर

लाल मसुरामध्ये धत्तुऱ्याच्या बिया वापरल्या जातात. हे तपासण्यासाठी लाल मसूर पाण्यामध्ये घाला ते तरंगले, तर त्यामध्ये धत्तुराचे बी आहेत, असे समजावे.

पनीर

पनीरमध्ये ‘स्टार्च’ वापरले जाते. दुधातसुद्धा भेसळ होते. अशावेळी त्यामध्ये ‘आयोडिन’ केमिकलचे काही थेंब टाकल्यास त्याचा रंग निळा होतो. असे झाल्यास ते खाण्यास योग्य नाही. तसेच पनीर दोन्ही हातात घुसळा. होणाऱ्या गुंडाळ्यांवर ‘आयोडिन’चे थेंब टाका. ते निळे झाल्यास ते अशुद्ध असते.

तूप

तूप ग्लासमध्ये घ्या. त्यामध्ये दोन तीन थेंब ‘आयोडिन’ टाका. त्याला निळा रंग आल्यास ते खाण्यास अयोग्य आहे, असे समजा.

गूळ

गुळामध्ये खडूची पावडर वापरली जाऊ शकते. ती ओळखण्यासाठी पाण्याने भरलेल्या ग्लासमध्ये गूळ विरघळेपर्यंत ठेवावा. ग्लासच्या तळामध्ये पांढरा रंग दिसू लागला तर गुळामध्ये भेसळ आहे, असे समजा. दिवाळीच्या पार्श्‍वभूमीवर अन्न व औषध प्रशासन विभागाकडून विशेष मोहिमेचे नियोजन केले आहे. विभागाकडून मिठाई उत्पादक तसेच उत्पादक, घाऊक विक्रेते यांच्याकडे तपासण्या सुरू आहेत. तसेच रवा, मैदा, बेसन, खाद्यतेल, खवा सणासुदीत मागणी असलेले अन्न पदार्थांचे नमुने घेण्यात येत आहेत. ग्राहकांनी अन्न पदार्थ खरेदी करताना परवाना, नोंदणीधारक विक्रेत्यांकडूनच खरेदी करावी, विक्रेत्याकडून पक्के खरेदी बिल घ्यावे.

- तुषार शिंगाडे

सहायक आयुक्त, अन्न व औषध प्रशासन