कोल्हापूर : करवीर संस्थापिका छत्रपती ताराराणींची प्रतिमा बोधचिन्ह आणि छत्रपती शाहू महाराजांचा विचार बहुजन हिताय बहुजन सुखाय हे ब्रीदवाक्‍य घेऊन नगरपालिका, महापालिका असा प्रवास करणारी इमारत स्थानिक राजकारणाचा केंद्रबिंदू बनली आहे. शहरातील जुनी वास्तू म्हणून तिचे महत्त्व आहेच. बांधकाम शैली म्हणून फारसे वेगळेपण नसले तरीही शहरात मध्यवर्ती असलेली ही इमारत लक्ष वेधून घेते.

काळ्या घडीव दगडात बांधलेली ही इमारत आयताकृती आहे. दुमजली असलेल्या या इमारतीला मध्यभागी मोठा प्रशस्त चौक आहे. चारही बाजूंनी प्रवेशद्वार असलेल्या कमानीची रचना देखणी आहे. सध्या पूर्व व उत्तरेकडील कमानीचा वापर होत असून, उर्वरित दोन्ही व्यवसायासाठी वापरात आहेत. पहिल्या मजल्याला पूर्व व पश्‍चिम बाजूला सज्जा असलेली गच्ची आहे. पश्‍चिम बाजूच्या इमारतीत पहिल्या मजल्यावर सभागृह १९५३ मध्ये बांधण्यात आले. नगराध्यक्ष बी. बी. पाटील यांच्या कारकिर्दीत १२ ऑक्‍टोबर १९५८ रोजी छत्रपती राजर्षी शाहू सभागृह असे नामकरण करण्यात आले.

हेही वाचा - कट्टर राणे समर्थक राष्ट्रवादीत -

ही इमारत दोन टप्प्यात बांधण्यात आली असून, पूर्व, दक्षिण व उत्तरे कडील काही भाग १९२९ मध्ये बांधण्यात आला. त्यासाठी एक लाख साठ हजार रुपये खर्च आला होता. ही इमारत कोल्हापूरचे तत्कालीन रेसिडेंट जे. डब्लू. बी. मेरिवेदर यांच्या स्मृती प्रीत्यर्थ उभारण्यात आली व उद्‌घाटन मेजर एल. इ. ल्यंगज यांच्या हस्ते  ३० जानेवारी १९२९ रोजी करण्यात आले. पश्‍चिम  व उत्तरेकडील राहिलेला भाग १९५५ मध्ये बांधून पूर्ण करण्यात आला. त्या कामासाठी दोन लाख चौऱ्याहत्तर रुपये खर्च आला. नगराध्यक्ष पा. ह. हळदकर यांच्या कारकिर्दीत महात्मा गांधी मार्केट असे नामकरण करण्यात आले. स्थायी समिती सभागृहाला छत्रपती ताराराणींचे नाव देण्यात आले आहे.

इमारतीवर उत्तर व दक्षिण बाजूला ध्वजस्तंभ असून, एका बाजूला भगवा तर दुसऱ्या ठिकाणी तिरंगा ध्वज लावण्याची परंपरा आहे.
मध्यभागी असलेल्या चौकाला विठ्ठल रामजी शिंदे चौक असे नाव देण्यात आले आहे. पहिले नगराध्यक्ष  कसबेकर जाधव यांचा पुतळा बसविला आहे. प्रवेशद्वाराजवळ डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा पुतळा उभारला आहे. वारसा वास्तू म्हणून या इमारतीकडे तसे पूर्णतः दुर्लक्ष झाले आहे. अंतर्भागात गरजेप्रमाणे वारसा मूल्यांचा विचार न करता लोकप्रतिनिधी आणि अधिकारी यांच्या मागणीप्रमाणे बदल केले आहेत. काही भाग वगळला तर उर्वरित भागात कपाटे, टेबल, खुर्च्या, फायली यांची अव्यवस्था दिसून येते.

हेही वाचा -  दुर्दैव! बापाच्या निधनानंतर दोन वर्षातच मुलाचा अपघाती मृत्यू -

लाईट फिटिंग, मूळ खिडक्‍या काढून अॅल्युमिनियम खिडक्‍या, पार्टीशन, रंगकाम, फरशी असे अनेक बदल झाले आहेत.
पार्किंग हा मुद्दा तर कमालीचा अस्वस्थ करणारा ठरला असून, त्याला शिस्त लावणे ही हाताबाहेर गेलेली बाब आहे. दुकानगाळे ही तत्कालीन योग्य वाटलेली बाब असली तरी आता त्याचा वेगळा विचार करून त्यांचे पुनर्वसन करून महापालिकेच्या इमारतीचे वारसा महत्त्व विचारात घेऊन पुनर्रचना केली पाहिजे.

नगरपालिकेची १८५४ मध्ये स्थापना

जॉर्ज माल्कम हे कोल्हापूरचे पॉलिटिकल एजंट असताना शहरातील अस्वच्छतेचे निर्मूलन करण्यासाठी एक यंत्रणा असावी, यासाठी १२ ऑक्‍टोबर १८५४ ला नगरपालिकेची स्थापना झाली.  नंतर हा कारभार लोकप्रतिनिधींकडून काढून दरबारकडे होता. पुन्हा १९२१ पासून लोकप्रतिनिधी नेमले. १५ डिसेंबर १९७२ मध्ये महापालिकेची स्थापना 
झाली.

संपादन - स्नेहल कदम