पुणे - परदेशातील अनोळखी विद्यापीठ, भारदस्त नावाचा प्रबंध आणि पंचतारांकित हॉटेलमध्ये पार पडणारे पीएच.डी. प्रदान समारंभ अलीकडे जास्तच वाढत चालले आहेत. बोगस वैद्यकीय डॉक्टरांप्रमाणे आता बोगस शैक्षणिक डॉक्टरांचाही गोरखधंदा जोरात असून, खऱ्या पीएचडीधारकांच्या शोकांतिकेत आता ही विकाऊ पीएचडीने भर टाकली आहे.

‘पीएचडीचा काळाबाजार’ या वृत्त मालिकेतून ‘सकाळ’ने पीएच.डी. प्रक्रियेत होणारा गैरकारभार चव्हाट्यावर आणला होता. नव्या माहितीबरोबरच पीएचडीतील गैरप्रकाराचे विकृत स्वरूप समोर येत आहे. एखादी वस्तू खरेदी

करावी, तशी आंतरराष्ट्रीय विद्यापीठांच्या नावे पीएच.डी. खरेदी करण्याचे प्रकार राज्यात मोठ्या प्रमाणावर वाढले आहेत.

खासगी पंचतारांकित हॉटेलांमध्ये पार पडणाऱ्या या पदवीदान सोहळ्यावर कुणाचा अंकुश आहे का नाही, हाच मोठा प्रश्न आहे. सामाजिक प्रतिष्ठा वाढविण्यासाठी किंवा अर्हता पूर्ण करण्यासाठी काही समाजसेवक, राजकारणी आणि शैक्षणिक क्षेत्रातील लोकांकडून अशा आंतरराष्ट्रीय विद्यापीठाकडून मानद पीएचड्या स्वीकारल्या जात आहेत. विशेष म्हणजे ग्रामीण भागात याचा मोठा गाजावाजाही करण्यात येत आहे. शैक्षणिक क्षेत्रातील या काळ्या बाजारामुळे प्रामाणिक कार्य करणाऱ्या विद्यार्थ्यांवर मोठा अन्याय होत आहे.

शैक्षणिक दर्जाचा प्रश्न...

विद्यापीठ अनुदान आयोगाची (यूजीसी) मान्यता असलेले विद्यापीठच पीएच.डी. प्रदान करू शकते. असे असतानाही ‘आंतरराष्ट्रीय विद्यापीठ’ नावाने प्रदान होणाऱ्या पीएच.डी.ला नक्की मान्यता कुणाची, पीएच.डी.साठी मार्गदर्शक कोण होते, प्रबंध नक्की कोठे सादर झाला, असे अनेक प्रश्न निरुत्तरित आहे. यावर कुणाचेच नियंत्रण नसल्याने देशातील शैक्षणिक पदव्यांच्या दर्जावर किंवा इभ्रतीवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित झाले आहे.

होतंय काय?

• एखाद्या पात्रतेसाठी पीएच.डी. अनिवार्य असल्यास अशा परदेशी विद्यापीठांच्या नावे पीएच.डी. प्राप्त केली जाते

• एकप्रकारे देशात अशा पीएच.डी. प्रदान करणाऱ्या विद्यापीठांचे मोठे रॅकेट तयार झाले आहे

• विद्यार्थ्यांबरोबरच समाजाचीही फसवणूक होत आहे

• बनावट पीएच.डी.चा राजरोस गैरफायदा घेतला जात आहे

मान्यताप्राप्त संस्थेलाच पीएच.डी. प्रदान करण्याचा अधिकार आहे. गरजेपोटी साधन सूचितेचे भान न ठेवता पीएच.डी. घेण्याची विकृती शिक्षण क्षेत्रात निर्माण झाली आहे. पीएच.डी.ची विश्वासार्हता जोपासण्याची जबाबदारी शासन आणि शिक्षण खात्याची आहे.

- डॉ. अरुण अडसूळ, माजी कुलगुरू, सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ