पुणे - मधमाधी पालन करताना त्याची देखरेख अधिक चांगल्या पद्धतीने कशी करता येईल, याची चिंता शेतकऱ्यांना सतावत असते. परंतु आता शेतकऱ्यांना या चिंतेपासून सुटका मिळण्याचा मार्ग मोकळा होणार आहे. होय, सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठातील प्राणिशास्त्र विभागातील प्राध्यापकांनी मधमाशी पालनात देखरेखीचे काम अधिक सुलभ होण्यासाठी ‘स्मार्ट हनिकोंब मॉनिटरिंग डिव्हाईस’ बनविले असून या उपकरणाला भारत सरकारने नुकतेच पेटंट जाहीर केले आहे.

विद्यापीठाच्या प्राणिशास्त्र विभागात कार्यरत असणारे प्राध्यापक डॉ. राधाकृष्ण पंडित यांच्यासह त्यांचे सहकारी मराठा विद्या प्रसारक समाजाच्या केटीएचएम महाविद्यालयातील प्राणिशास्त्र विभागाचे प्रमुख डॉ. विक्रम काकुळते आणि राजूर महाविद्यालयातील प्राणिशास्त्र विभागाचे डॉ. बाळासाहेब टपले या तिघांनी ‘मधमाशी पालन’ विषयात संशोधन करत हे उपकरण विकसित केले आहे.

डॉ. पंडित म्हणाले, ‘‘मधमाशी पालन करताना त्याची देखरेख चांगल्या पद्धतीने करण्यासाठी या उपकरणाचा उपयोग होणार आहे. त्यासाठी उपकरणात कॅमेरे बसविले आहेत. मध गोळा करण्याच्या पारंपरिक पद्धतीमुळे मधमाश्यांच्या अनेक जंगली वसाहती नष्ट होतात. त्यामुळेच मधमाश्यांचे संगोपन हे पेट्यांमध्ये करून त्याद्वारे शास्त्रीय पद्धतीने मध गोळा करणे योग्य मानले जाते. मधमाश्या या परागीकरणाच्या प्रक्रियेत महत्त्वाची भूमिका पार पाडतात. यामुळे उत्पादन वाढण्यास मदत होते. अशा प्रकारचे उपकरण शेतात ठेवल्यास शेतकऱ्यांची उत्पादन क्षमता वाढते. या उपकरणामध्ये कॅमेरे बसविले असल्याने मधमाशांचे सूक्ष्म निरीक्षण करणे शक्य होईल. मधमाशी विषयात अधिक संशोधन करणेही यामुळे शक्य होईल.’’

मधमाशांचे शत्रूपासून रक्षण करत त्यांची संख्या वाढविण्यादृष्टीने हे उपकरण महत्त्वाची भूमिका पार पाडत असल्याचेही डॉ. पंडित यांनी सांगितले. डॉ. पंडित यांना एकूण २९ वर्षांचा अध्यापनाचा व संशोधनाचा अनुभव आहे. त्यांनी बेडकाच्या नवीन प्रजातीचा शोध लावला असून त्यांचा याबाबत शोधनिबंध प्रसिद्ध झाला आहे. डॉ. पंडित हे विद्यापीठाच्या अधिसभेचेही सदस्य आहेत.

‘‘या उपकरणामुळे मधमाशी पालनातील उत्पादन क्षमता वाढणार आहे. त्याचा फायदा शेतकऱ्यांना होऊ शकणार आहे. आता या उपकरणाला ‘पेटंट’ जाहीर झाल्यामुळे त्याचे व्यावसायिक उत्पादन करण्याचा मार्ग मोकळा झाला आहे. त्यासाठी लवकरच पावले उचलली जाणार आहेत.’’

- डॉ. राधाकृष्ण पंडित, प्राणिशास्त्र विभाग, सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ.