पुणे - सातत्याने आंतरराष्ट्रीय प्रवास करणाऱ्या प्रवाशांमध्ये पल्मोनरी एम्बोलिझम (पीई) या आजाराचे प्रमाण वाढत असल्याचे निरीक्षण पुण्यातील वैद्यकीय तज्ज्ञांनी नोंदले आहे. एका ४२ वर्षांच्या तरुण अस्वस्थ झाला. त्याला धाप लागली. त्यानंतर केलेल्या वैद्यकीय तपासण्यांमधून त्याला ‘पीई’चे निदान झाले. वारंवार आंतरराष्ट्रीय उड्डाणे केल्याने हा त्रास वाढल्याचेही तज्ज्ञांनी स्पष्ट केले.

शहरातील सह्याद्री रुग्णालयात गेल्या काही दिवसांपासून ‘पीई’चा त्रास झालेल्या १७ रुग्णांवर उपचार करण्यात आला आहे. त्या आधारावर हे निरीक्षण नोंदण्यात आले असल्याची माहिती रुग्णालयातर्फे देण्यात आली.

पल्मोनरी एम्बोलिझम (पीई) म्हणजे काय?

‘पीई’ म्हणजे एक प्रकारची रक्ताची गुठळी असते. ती फुफ्फुसांना रक्तपुरवठा करणाऱ्या धमणीमध्ये अडथळे निर्माण करते. त्यातून फुफ्फुसांना होणारा रक्तप्रवाह रोखला जातो. या संदर्भात माहिती देताना रुग्णालयातील इंटरव्हेंशनल रेडिओलॉजिस्ट डॉ. कौरभी झाडे म्हणाल्या, ‘‘आंतरराष्ट्रीय प्रवास करताना विमानात दीर्घकाळ शारीरिक हालचाल होत नाही.

त्यातून ‘पीई’ची जोखीम वाढण्याची शक्यता असते. तसेच, चार तासांपेक्षा जास्त वेळाचे उड्डाण असल्यास रक्त गोठण्याचा धोका तिप्पट असतो. त्याशिवाय प्रामुख्याने बसण्याची जागा, शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी असणे, तसेच कमी प्राणवायूची पातळी यामुळेदेखील याचा धोका वाढू शकतो.’’

उपचार कसे होतात?

‘पीई’च्या १७ रुग्णांवर मेकॅनिकल थ्रोम्बेक्टॉमीद्वारे यशस्वी उपचार करण्यात आले. फुफ्फुसातील रक्ताच्या गाठी विरघळवणारी पारंपरिक औषधे अशावेळी फार उपयुक्त ठरत नाहीत. हे लक्षात आल्यानंतर रुग्णावर उपचारासाठी मेकॅनिकल थ्रोम्बेक्टॉमी हा पर्याय निवडला.

या उपचार पद्धतीमध्ये कॅथेटरचा वापर करून छोट्या उपकरणाच्या साह्याने रुग्णाच्या रक्तवाहिन्यांमधून रक्ताच्या गुठळ्या काढल्या जातात. अशा गुठळ्यांचे प्रमाण जास्त असते किंवा प्रारंभिक वैद्यकीय उपचार प्रभावी ठरत नाहीत, अशा वेळी हीच प्रक्रिया उपयोगी ठरते, असेही त्यांनी स्पष्ट केले.

संशोधन काय सांगते?

प्रवासाचा वेळ आणि ‘पीई’ यांच्यातील संबंध ठळकपणे ‘ट्रॅव्हल असोसिएटेड व्हेनस थ्रोम्बोइम्बोलिझम’ (व्हीटीई) या संशोधनाने अधोरेखित केला आहे. चार तासांच्या प्रवासानंतर होणाऱ्या प्रत्येक अतिरिक्त दोन तासांच्या प्रवासात या आजाराचा धोका २६ टक्क्यांनी वाढतो. ‘व्हीटीई’ला प्रतिबंध करण्यासाठी, विशेषतः विमान प्रवासादरम्यान,’ ग्रॅज्युएटेड कॉम्प्रेशन स्टॉकिंग्ज’ सारख्या कमी-जोखीम प्रतिबंधक उपायांची व्यवस्था करावी, असे देखील या अभ्यासात नमूद करण्यात आले आहे.

सर्वाधिक धोका कोणाला?

वेगवेगळी आरोग्य पार्श्‍वभूमी असलेल्या २१ ते ७२ वर्षे वयोगटातील रुग्णांचा अभ्यास केला असता, तरुण लोकसंख्येला याचा वाढता धोका आहे, असेदेखील दिसून आले. ‘पल्मोनरी एम्बोलिझम’ हा आजार जीवघेणा ठरू शकतो. हृदयविकाराशी संबंधित मृत्यूचे तिसरे कारण म्हणूनही याचा उल्लेख केला जातो. यामुळे या आजारावर तत्काळ उपचार महत्त्वाचे असल्याचे डॉ. झाडे यांनी नमूद केले.

प्रतिबंधात्मक उपाय

‘लांबचा हवाई प्रवास करताना दर अर्ध्या तासाने वेगाने चालणे, सतत पाणी पिणे आणि विमान प्रवासादरम्यान मद्य पिणे टाळणे यातून हा धोका टाळू शकता,’ असा सल्ला सह्याद्री रुग्णालयाच्या ‘पल्मोनरी एम्बोलिझम रिस्पॉन्स टीम’चे प्रमुख डॉ. कपिल बोरावके यांनी दिला.