Job Crisis: भारतात, जुलै 2015 ते जून 2016 आणि ऑक्टोबर 2022 ते सप्टेंबर 2023 या कालावधीत उत्पादन क्षेत्रातील 18 लाख असंघटित उद्योग बंद झाले आहेत. या कालावधीत या असंघटित उद्योगांमध्ये काम करणाऱ्या 54 लाख लोकांच्या नोकऱ्या गेल्या आहेत. 'असंघटित क्षेत्रातील उपक्रमांचे वार्षिक सर्वेक्षण' आणि राष्ट्रीय सांख्यिकी कार्यालयाने (NSO) 2015-16 मध्ये केलेल्या सर्वेक्षणाच्या नुकत्याच प्रसिद्ध झालेल्या विश्लेषणातून ही बाब समोर आली आहे.
ऑक्टोबर 2022 ते सप्टेंबर 2023 दरम्यान उत्पादन क्षेत्रात सुमारे 178.2 लाख असंघटित उद्योग कार्यरत होते, जे जुलै 2015 ते जून 2016 दरम्यान कार्यरत असलेल्या 197 लाख असंघटित उद्योगांच्या तुलनेत सुमारे 9.3 टक्के कमी आहे. त्याचप्रमाणे या उद्योगांमध्ये काम करणाऱ्या लोकांची संख्याही या कालावधीत सुमारे 15 टक्क्यांनी घटून 3.06 कोटी झाली आहे, जी पूर्वी 3.604 कोटी होती.
असंघटित क्षेत्रातील या उपक्रमांमध्ये साधारणपणे लहान व्यवसाय, एका व्यक्तीची मालकी, भागीदारी आणि असंघटित क्षेत्रातील व्यवसायांचा समावेश होतो. वरील आकडेवारीवरुन असे दिसून येते की सरकारने सुरु केलेल्या मेक इन इंडिया या उपक्रमाचा उत्पादन क्षेत्रातील व्यवसायाला फारसा फायदा झाला नाही. त्यामुळे मेक इन इंडिया उपक्रमावर तज्ज्ञ चिंता व्यक्त करत आहेत.
सांख्यिकी स्थायी समितीचे अध्यक्ष प्रणव सेन म्हणाले की, असंघटित क्षेत्राचा समावेश असलेल्या असंघटित क्षेत्राला सततच्या आर्थिक धक्क्यांचा मोठा फटका बसला आहे. अशा धक्क्यांमध्ये, वस्तू आणि सेवा कर आणि कोविड महामारी हे प्रमुख आहेत.
ते म्हणाले, या धोरणात्मक निर्णयांमुळे आणि साथीच्या आजारामुळे असंघटित क्षेत्रावर वाईट परिणाम झाला आहे यात शंका नाही. या क्षेत्रातील उद्योगांमध्ये साधारणपणे 2.5 ते 3 लोकांना रोजगार मिळतो. बहुतेक लोकांचे स्वतःचे व्यवसाय आहेत किंवा त्यांच्यामध्ये कुटुंबातील सदस्य काम करतात. त्यामुळे उत्पादन क्षेत्रातील सुमारे 54 लाख नोकऱ्या गेल्या आहेत.
असेच मत व्यक्त करताना, श्रमिक अर्थशास्त्रज्ञ संतोष मेहरोत्रा म्हणतात की सूक्ष्म, लघु आणि मध्यम उद्योग (MSME) मोठ्या प्रमाणावर असंघटित क्षेत्रात आहेत आणि बिगर कृषी क्षेत्रानंतर सर्वात मोठे रोजगार देणारे क्षेत्र आहे.
ते म्हणाले, 2016 नंतर, सततच्या धोरणात्मक धक्क्यांमुळे, असंघटित क्षेत्रातील एमएसएमई आणि बिगर कृषी रोजगाराच्या स्थितीत घट झाली आहे. सध्याच्या आकडेवारीवरून असे दिसून येते की साथीच्या रोगानंतर एकूण उद्योगांची संख्या वाढली आहे.
लोकांचे स्वतःचे उद्योग उघडण्याच्या वाढत्या संख्येमुळे ही संख्या वाढली आहे. साधारणपणे अशा उद्योगांमध्ये बाहेरून आलेल्या लोकांची नियुक्ती केली जात नाही. त्यामुळेच रोजगार निर्मितीचा दर त्याच प्रमाणात वाढला नाही.
ऑक्टोबर 2022 ते सप्टेंबर 2023 या कालावधीत ट्रेडिंग क्षेत्रातील असंघटित उद्योगांची संख्या 2 टक्क्यांनी घटून 2.25 कोटी झाली आहे, जुलै 2015 ते जून 2016 या कालावधीत ती 2.305 कोटी होती. मात्र, या काळात या क्षेत्रातील कामगारांची संख्या किरकोळ वाढून 3.87 कोटींवरून 3.90 कोटी झाली आहे.
दुसरीकडे, या कालावधीत इतर सेवा क्षेत्रातील असंघटित उद्योगांची संख्या सुमारे 19 टक्क्यांनी वाढून 2.464 कोटी झाली आहे, जी पूर्वी 2.068 कोटी होती. त्याचबरोबर या क्षेत्रात काम करणाऱ्या कामगारांची संख्या 3.65 कोटींवरून 9.5 टक्क्यांनी वाढून 3.996 कोटी झाली आहे.
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.