लेखक : राजाराम पानगव्हाणे

पॉलिटेक्निक शिक्षण हा तांत्रिक शिक्षणाचा एक प्रकार आहे. जो व्यावहारिक कौशल्ये आणि उपयोजित ज्ञानावर लक्ष केंद्रित करतो. विद्यार्थ्यांना विशिष्ट व्यापार किंवा तांत्रिक क्षेत्रात काम करण्‍यासाठी आवश्‍यक कौशल्ये सुसज्ज करण्यासाठी हा अभ्यासक्रम डिझाइन केलेला आहे.

पॉलिटेक्निक शिक्षण हे हाताने शिकण्यावर भर देते आणि विद्यार्थी वर्गातील सूचना, प्रयोगशाळेतील काम आणि व्यावहारिक प्रशिक्षण यांच्या संयोगातून शिकतात. पॉलीटेक्निक शिक्षण हे परवडणारे आहे.

कुशल कामगारांची मागणी जसजशी वाढत आहे, तसतसे पॉलिटेक्निक शिक्षणाचे महत्त्व वाढत जात आहे. ज्यामुळे तांत्रिक करियर बनवण्यास इच्छुक असलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी हा एक उत्कृष्ट पर्याय बनला आहे.  (saptarang latest marathi article by rajaram pangavane on Multiple career options through polytechnics nashik news)

अभियांत्रिकी क्षेत्रातील वास्तविक व्यावहारिक अनुभवासह उत्कृष्ट करिअर पर्याय मिळविण्यासाठी पॉलिटेक्निक हा एक चांगला कोर्स आहे. अभ्यासक्रम पूर्ण केल्यावर तांत्रिक क्षेत्रात पर्याय उपलब्ध होतील, अभियांत्रिकी क्षेत्रातील कामे योग्य आणि कार्यक्षमतेने पार पाडण्याचा अनुभवही मिळेल.

जेव्हा पॉलिटेक्निक शाखेची स्थापना झाली, तेव्हा त्याचे मूळ उद्दिष्ट अल्पावधीत तांत्रिकदृष्ट्या कुशल तरुण तयार करणे हे होते. जे भारताच्या औद्योगिक विकासाला चालना देऊ शकतात आणि स्वयंरोजगार देखील बनवू शकतात.

विसाव्या आणि एकविसाव्या शतकात कोणत्याही राष्ट्राच्या क्षमतांचे संपूर्ण मूल्यांकन करण्यासाठी आर्थिक आणि तांत्रिक विकास हा एक महत्त्वाचा मापदंड बनला आहे.

भारतालाही तांत्रिक विकासाचे महत्त्व समजले आणि त्याला गती देण्यासाठी १९४५ मध्ये अखिल भारतीय तंत्रशिक्षण परिषद एआयसीटीईची स्थापना केली. या संस्थेला सन १९८७ मध्ये वैधानिक दर्जा देण्यात आला.

स्वातंत्र्यानंतर विविध पंचवार्षिक योजनांनी तांत्रिक क्षमतांच्या विस्तारावर भर दिला. त्यामुळे तंत्रशिक्षण क्षेत्रात अभूतपूर्व विकास झाला. मोठ्या प्रमाणात अभियांत्रिकी महाविद्यालये, पॉलिटेक्निक आणि आयटीआयची स्थापना झाली.

जिथे स्वातंत्र्यापूर्वी भारतात तंत्रशिक्षण देणाऱ्या महाविद्यालयांची संख्या बोटावर मोजण्याइतकी होती. तिथे आजमितीस हजारो महाविद्यालये आहेत आणि भारतही तांत्रिक शक्ती म्हणून आपले पाय रोवत आहे.

पॉलिटेक्निक शिक्षण व्यावसायिक शाळा, तांत्रिक संस्था आणि सामुदायिक महाविद्यालयांमार्फत दिले जाते. या संस्था अल्प-मुदतीच्या प्रमाणपत्र अभ्यासक्रमांपासून ते दोन- किंवा तीन वर्षांच्या पदविका अभ्यासक्रमांपर्यंत अनेक कार्यक्रम देतात.

त्यात सामान्यतः गणित, विज्ञान आणि अभियांत्रिकीमधील मुख्य अभ्यासक्रम तसेच विद्यार्थ्यांच्या निवडलेल्या क्षेत्रातील विशेष अभ्यासक्रमांचा समावेश असतो. पॉलिटेक्निक शिक्षणाचे ध्येय विद्यार्थ्यांना विशिष्ट क्षेत्रात रोजगारासाठी तयार करणे हे आहे.

त्यासाठी अनेक पॉलिटेक्निक प्रोग्राम्सची स्थानिक व्यवसाय आणि उद्योगांशी भागीदारी आहे. या भागीदारी विद्यार्थ्यांना इंटर्नशिप, नोकरीच्या संधी आणि वास्तविक-जागतिक सेटिंग्जमध्ये प्रशिक्षण देऊ शकतात. पॉलिटेक्निक प्रोग्राम देखील लवचिक असण्यासाठी डिझाइन केलेले आहेत.

पॉलिटेक्निक शिक्षणाचा एक फायदा असा आहे, की ते पारंपरिक चार वर्षांच्या महाविद्यालयीन कार्यक्रमांपेक्षा अधिक परवडणारे असते. अनेक पॉलिटेक्निक कार्यक्रम पारंपरिक महाविद्यालयीन कार्यक्रमांपेक्षा कमी कालावधीचे असतात.

याचा अर्थ विद्यार्थी त्यांचे शिक्षण पूर्ण करू शकतात आणि अधिक जलद कर्मचारी वर्गात प्रवेश करू शकतात..या व्यतिरिक्त, अनेक पॉलिटेक्निक प्रोग्राम, हेल्थकेअर, तंत्रज्ञान आणि उत्पादनासारख्या उच्च-मागणी क्षेत्रांमध्ये विशेष प्रशिक्षण देतात.

ज्यामुळे उच्च पगाराच्या नोकरीच्या संधी मिळू शकतात. पॉलीटेक्निक शिक्षण हे अशा विद्यार्थ्यांसाठी देखील योग्य आहे, जे शिकण्यासाठी हँड-ऑन दृष्टिकोन पसंत करतात.

अनेक पॉलिटेक्निक कार्यक्रम व्यावहारिक कौशल्यांवर भर देतात आणि विद्यार्थी फक्त ऐकण्याऐवजी करून शिकतात. शिकण्याचा हा दृष्टिकोन अशा विद्यार्थ्यांसाठी विशेषतः फायदेशीर ठरू शकतो. ज्यांना पारंपरिक वर्गातील शिक्षणाचा सामना करावा लागतो.

अलीकडच्या वर्षांत कुशल कामगारांची मागणी वाढल्यामुळे पॉलिटेक्निक शिक्षण अधिक लोकप्रिय झाले आहे. अनेक उद्योगांना आवश्यक असलेल्या तांत्रिक कौशल्यांसह कामगारांच्या कमतरतेचा सामना करावा लागत आहे आणि ही पोकळी भरून काढण्यासाठी पॉलिटेक्निक शिक्षणाकडे पाहिले जाते.

या मागणीला प्रतिसाद म्हणून अनेक पॉलिटेक्निक कार्यक्रम त्यांच्या अभ्यासक्रमाचा विस्तार करत आहेत. अधिक विद्यार्थ्यांना प्रशिक्षित करण्याची त्यांची क्षमता वाढवत आहेत.

हेही वाचा : Credit Card फसवणूक....काय घ्याल काळजी?

पॉलिटेक्निकमध्ये रोजगाराच्या अथवा उद्योगाच्या अमर्याद संधी उपलब्ध आहे. यामध्ये  सरकारी आणि खाजगी नोकरीचे दोन्ही पर्याय खुले आहेत. विद्यार्थी त्यांच्या आवडी आणि टॅलेंटनुसार सरकारी नोकरी किंवा खासगी नोकरीसाठी अर्ज करू शकतात.

पॉलिटेक्निक व्यतिरिक्त कोणत्याही संस्थेत उच्च पदावर नोकरी करण्यासाठी अभियांत्रिकी पदवी घेणे फायदेशीर आहे. दहावी किंवा बारावीनंतर विद्यार्थी पॉलिटेक्निकसाठी अर्ज करू शकतात.

शासकीय महाविद्यालयात प्रवेशासाठी प्रवेश परीक्षा द्यावी लागते. खासगी महाविद्यालयात प्रवेशाचा स्वतःचा निकष आहे. जर आपण अभ्यासक्रमांबद्दल बोललो तर पॉलिटेक्निकमध्ये बरेच तांत्रिक अभ्यासक्रम लोकप्रिय आहेत.

प्रामुख्याने सिव्हील, मेकॅनिकल, इलेक्ट्रिकल, कॉम्प्युटर, इलेक्ट्रॉनिक अँड कम्युनिकेशन यामध्ये रोजगाराच्या भरपूर संधी उपलब्ध आहे. याच्या माध्यमातून स्वतःचा उद्योग अथवा व्यवसायही यशस्वीपणे उभारू शकतो.

सिव्हिल डिप्लोमा केल्यावर शासकीय खात्यांमध्ये अभियंता संधी उपलब्ध आहे. पीडब्ल्यूडी जिल्हा परिषद इरिगेशन असे अनेक शास्त्र स्थानिक स्वराज्य संस्था यामध्ये सिव्हिल डिप्लोमा धारक उमेदवारास नोकरीची संधी उपलब्ध आहे.

गुणवत्ता नियंत्रण सिटी कंट्रोल अभियंता, स्टोअर प्रभारी किंवा साइट अभियंता यासारखे प्रोफाइल असलेल्या कोणत्याही बांधकाम कंपनीत जॉइन होऊ शकतात. देशभरात इन्फ्रास्ट्रक्चरमध्ये अनेक कामे सुरू आहे.

त्यामुळे नोकरीच्या संधीही उपलब्ध आहेत. मोठमोठ्या इन्फ्रा कंपन्यांमध्ये आपल्या कौशल्यानुसार नोकरी जुनिअर इंजिनिअरपासून ते मोठमोठ्या पदांपर्यंत उपलब्ध आहे.

इलेक्ट्रॉनिक्स अँड टेलीकम्युनिकेशनमध्ये विद्यार्थ्यांना इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांव्यतिरिक्त नेटवर्किंग, कॉम्प्युटर बेसिक्स आणि टेली कम्युनिकेशन संबंधित नेव्हिगेटिंग सिस्टम, कम्युनिकेशन सिस्टम डिझाइन करणार्‍या कंपन्यांमध्ये नोकर्‍या मिळतात.

याव्यतिरिक्त नेटवर्किंग प्लॅनिंग इंजिनिअरिंगचे एक प्रोफाइल आहे. ज्यात नेटवर्किंग सिस्टम तयार करणे, नियोजन करणे आणि कॉन्फिगर करणे समाविष्ट आहे. या डिप्लोमानंतर रिलायन्स कम्युनिकेशन, वोडाफोन, बीएसएनएल, एमटीएनएल, एअरटेल अशा कंपन्यांमध्ये नोकरी मिळते.

इलेक्ट्रिकल अभियांत्रिकीमध्ये एक लोकप्रिय डिप्लोमा देखील आहे. ज्यामध्ये इलेक्ट्रिक मॅग्नेटिक तंत्र आणि इलेक्ट्रॉनिक्सशी संबंधित विषय शिकवले जातात. इलेक्ट्रिकल अभियांत्रिकीमध्ये डिप्लोमा केल्यावर इलेक्ट्रिक डिझाइनर अभियंता बनू शकतात.

ज्यांचे काम विद्युत उपकरणांमध्ये सर्किट डिझाइन आणि सिम्युलेशन पाहणे आहे. या व्यतिरिक्त कनिष्ठ अभियंता खासगी कंपन्यांमध्ये काम करू शकतात, ज्यांचे काम विद्युत पॅनेल्स देखभाल आणि दुरुस्ती करणे आहे.

याशिवाय फील्ड इंजिनीअरचेही काम आहे, ज्यांचे काम साइटवरील विद्युत कामांची देखभाल व दुरुस्ती करणे आहे. या डिप्लोमानंतर टाटा पॉवर, बीएसईएस, सिमेंस, एल अँड टी सारख्या इलेक्ट्रिकल आणि पॉवर कंपन्यांमध्ये नोकर्‍या मिळतात.

कॉम्प्युटर इंजिनिअरिंग, पॉलीटेक्निकमधील कम्प्युटर अभियांत्रिकी हा सर्वांत लोकप्रिय प्रवाह आहे. संगणकाच्या वाढत्या वापरामुळे हा कोर्स सर्वाधिक मागणीपूर्ण झाला आहे. या कोर्स दरम्यान, विद्यार्थ्यांनी फाऊंडेशन ऑफ डेटा आणि त्याचा संगणक प्रणालीमध्ये वापर करणे, विद्यार्थी सॉफ्टवेअर आणि हार्डवेअरशी संबंधित अभ्यास देखील करतात.

ज्यामध्ये डेटाबेस, नेटवर्किंग, ऑपरेटिंग सिस्टमविषयी ज्ञान मिळते. कॉम्प्युटर इंजिनिअरिंगमध्ये डिप्लोमा केल्यावर आपण वेब डिझायनरचे कार्य करू शकता. ज्यात वेबसाइट डिझाइन करणे आणि वेबसाइटशी संबंधित इतर कामांचा समावेश आहे.

कम्प्युटर इंजिनीरिंगमध्ये डिप्लोमा केल्यानंतर विप्रो, टीसीएस, एचसीएल, इन्फोसिस आणि इतर कंपन्यांसारख्या बड्या आयटी कंपन्यांमध्ये एंट्री लेव्हलवर बर्‍याच जास्त नोकर्‍या आहेत.

(लेखक हे ब्रम्हा व्हॅली एज्युकेशन ग्रृप ऑफ इन्स्टिट्यूट्सचे संस्थापक अध्यक्ष आहेत.)