शिवाजीराव चौगुले

चांदोली राष्ट्रीय उद्यानात (Chandoli National Park) २३ मे रोजी झालेल्या प्राणी गणनेत दोन साळिंदर (Wildlife Indian Porcupine) आढळले आहेत. मिरजेजवळील दंडोबा डोंगर (Dandoba Dongar) रांगांतही या प्राण्याचे अस्तित्व दिसून आले आहे. जिल्ह्यात नदीकाठी शेतशिवारातही साळिंदर दिसून येते. त्याचा अधिवास असा विविध भागांत आढळतो. जंगल, शेती, शहरी भागाजवळ बागांत जमिनीत बीळ करून राहणाऱ्या साळिंदराबद्दल नेहमीच सर्वसामान्यांना उत्सुकता राहिली आहे. त्याच्याविषयी...

साळिंदर या प्राण्याविषयी सामान्य समज असा आहे की, तो आपल्या शरीरावरील काटे फेकून मारतो! मात्र तसे अजिबात नसते. या प्राण्याच्या पाठीवर जे केस असताना ते मानेकडे काळ्या रंगाचे असतात, तर पाठीवर आणि शेपटीजवळ काळ्या-पांढऱ्या रंगाचे असतात. साळिंदराची खासियत म्हणजे त्याचे केस एकत्र जुळतात आणि त्यापासून आतून पोकळ असणारे काटे तयार झालेले आहेत. हे काटे त्याच्या त्वचेत अतिशय सैलशीर असतात. त्या काट्यांची लांबी १२ ते ५१ सेंटिमीटर लांब असू शकते. पाठीच्या खालील बाजूस शेपटीजवळ असलेले काटे कठीण असतात, ज्यांचा वापर संरक्षणासाठी होतो.

हल्ला परतवणारा

एखाद्या प्राण्याने शिकारीसाठी हल्ला केला, तर साळिंदर शेपटीजवळचा भाग हलवून तेथील काट्यांचा सळसळ आवाज काढते. हा त्या शिकारी प्राण्याला ‘वॉर्निंग कॉल’ असतो. त्यानंतरही शिकारी मागे हटला नाही,

तर साळिंदर वेगाने उलट दिशेने त्या प्राण्याच्या अंगावर धावत जाऊन धडक देताना आदळते. कठीण काटे त्या प्राण्याच्या अंगात घुसतात. साळिंदर असाच स्वतःचा बचाव करते. हे निघालेले काटे काही दिवसांनी पुन्हा उगवतात.

वागणूक:

साळिंदर सामाजिक पक्षी आहे. ते सहसा लहान गटात राहतात. ते सक्रिय पक्षी आहेत. दिवसभर झाडांत उडत व चरत फिरतात. ते मधुर गाण्यांसाठी ओळखले जातात.

स्थिती:

साळिंदर सामान्य पक्षी आहे. त्यांच्या संख्येला धोका नाही. तथापि, निवासस्थानाचा ऱ्हास व कीटकनाशकांचा वापर यांसारख्या घटकांमुळे काही प्रमाणात दबाव येत आहे.

महत्व:

साळिंदर पक्षी कीटक नियंत्रणात मदत करतो, ज्यामुळे शेतीसाठी उपयुक्त ठरतो. ते परागकण वाहून निसर्गातील परागीकरणात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. ते निसर्गाचे सौंदर्य वाढवण्यास मदत करतात.

अतिरिक्त माहिती:

साळिंदर पक्ष्यांना अनेकदा ‘शिंपी पक्षी’ म्हणून ओळखले जाते. कारण ते तारांचा वापर करून घरटी बांधतात.