लेखक : ॲड. नितीन ठाकरे

आपण शिक्षण घेतो व त्यात नोकरी अथवा व्यवसायाच्या माध्यमातून करिअर करतो. प्रत्येकालाच वाटते, की आपण आपल्या क्षेत्रात यशस्वी झालो पाहिजे. नोकरीत खासगी अथवा सरकारी असे दोन प्रकार आहेत. खासगी नोकऱ्यांमध्ये प्रोफेशनल एज्युकेशन ज्यांनी घेतलेले आहे, त्यांना अधिक प्राधान्य दिले जाते. त्यातीलच काही स्वतःचा उद्योग अथवा पारंपरिक असलेल्या उद्योगाला आधुनिकतेचे स्वरूप देण्याचा प्रयत्न करतात. मात्र, आपला उद्योग अथवा व्यवसाय सुरू करीत असताना अगदी सुरवातीपासूनच आपल्याला त्याबद्दलची इत्थंभूत माहिती असणे आवश्यक आहे. त्याच्यामुळे उद्योग निवडताना त्याबद्दलची सर्व पूर्वतयारी, इतिहास, त्यानंतरच्या संधी, स्पर्धा, तंत्रज्ञान, बाजारपेठ, मार्केटिंग, आर्थिक गुंतवणूक, पर्यावरण अशा गोष्टींचा सारासार विचार करूनच उद्योग सुरू करावा. (article by author adv nitin thackeray on Before entering industry )

उद्योग सुरू करताना उद्योजक संधी साधक असला पाहिजे आणि सर्वोत्तम व्यवसाय संधी ओळखणे, शोधणे आणि निवडणे हे त्याचे सर्वांत महत्त्वाचे कार्य आहे. चांगल्या संधीचे व्यवहार्य प्रकल्पात रूपांतर करण्यास सक्षम असणे आवश्यक आहे. एखाद्या उद्योजकाला अनेक संधी मिळू शकतात; परंतु त्याला सर्वांत आश्वासक आणि संभाव्य संधी निवडावी लागते. कारण, एंटरप्राइझचे यश हे प्रकल्पाची योग्य ओळख आणि निवड यावर अवलंबून असते.

प्रोजेक्ट आयडेंटिफिकेशन

नवीन व्यवसाय सुरू करण्यासाठी प्रोजेक्ट आयडेंटिफिकेशन ही सर्वांत महत्त्वाची पायरी आहे; परंतु सर्वांत कठीण कामांपैकी एक आहे. म्हणून प्रकल्प ओळख ही अनेक उपलब्ध संधींमधून काही संभाव्य प्रकल्प निवडण्याची प्रक्रिया आहे. प्रकल्प ओळखण्याचा हा सर्वांत महत्त्वाचा टप्पा आहे. ही एक बौद्धिक प्रक्रिया आहे. ज्यासाठी दृष्टी, पुढाकार, योजना आणि जिज्ञासा आवश्यक आहे. प्रकल्पाची ओळख संपताच, प्रकल्पाची निवड सुरू होते.

प्रकल्प ओळखण्याच्या टप्प्यात, एखाद्या उद्योजकाने वेगवेगळ्या संधी ओळखल्या असतील, ज्या त्याला त्याच्यासाठी चांगल्या वाटतात. या टप्प्यात, त्याला/तिला ओळखलेल्यांपैकी सर्वोत्तम संधी निवडायची आहे, जी दिलेल्या परिस्थितीत सर्वांत आशादायक आणि सर्वांत फायदेशीर आहे. प्रकल्प निवड म्हणजे एखाद्या प्रकल्पाची संतुलित निवड जिथे खर्चाचे प्रमाण कमी आणि नफा जास्त असतो. हा सर्वांत महत्त्वाचा टप्पा आहे. कारण, संपूर्ण प्रकल्प फक्त या टप्प्यावर अवलंबून आहे.(latest marathi news)

व्यवसायाची अचूक संधी ओळखा

व्यवसायाची संधी ओळखणे हे जटिल आणि अत्यंत जोखमीचे काम आहे. त्यामुळे संभाव्य उद्योजकाला विविध विश्लेषणातून जावे लागते. सर्वोत्कृष्ट संधी निवडण्यापूर्वी उद्योजक सर्व व्यवसाय-संधी एक्सप्लोर करतो आणि त्यांचे विश्लेषण करतो. प्रकल्पाची ओळख संपताच प्रकल्पाची निवड सुरू होते. प्रकल्प ओळखण्याच्या टप्प्यात एखाद्या उद्योजकाने वेगवेगळ्या संधी ओळखल्या असतील, ज्या त्याला त्याच्यासाठी चांगल्या वाटतात.

या टप्प्यात त्याला/तिला ओळखलेल्यांपैकी सर्वोत्तम संधी निवडायची आहे, जी दिलेल्या परिस्थितीत सर्वांत आशादायक आणि सर्वांत फायदेशीर आहे. प्रकल्प निवड म्हणजे एखाद्या प्रकल्पाची संतुलित निवड, जिथे खर्चाचे प्रमाण कमी आणि नफा जास्त असतो. हा सर्वांत महत्त्वाचा टप्पा आहे. कारण संपूर्ण प्रकल्प फक्त या टप्प्यावर अवलंबून असतो.

गुंतवणुकीस अनुकूल प्रकल्प निवडा

आर्थिक गुंतवणूक हा सर्वांत महत्त्वाचा भाग होईल. याशिवाय, उद्योगच उभा राहू शकत नाही. गुंतवणुकीच्या संदर्भात, एखाद्या उद्योजकाने विविध स्रोतांमधून उभारू शकणारा निधी आणि तो गुंतवणूक करीत असलेल्या रकमेच्या आधारावर लघु, मध्यम आणि मोठ्या व्यवसायातील व्यवसाय निवडला पाहिजे.

उद्योजकाने त्याच्या गुंतवणुकीला अनुकूल असा प्रकल्प निवडावा. प्रकल्पाचे स्थान लाभ देणारे असावे. बाजाराजवळ वाहतुकीची सोय सहज उपलब्ध होईल, अशी असावी. ज्या ठिकाणी औद्योगिक विकास महामंडळ आणि इतर संस्थांच्या सुविधा आहेत, त्या ठिकाणी तो असावा. प्रस्तावित ठिकाणी विविध प्रकारचे कुशल आणि स्वस्त मानव संसाधन असावे.

प्रकल्पाला विस्तृत वाव हवा

एखाद्या उद्योजकाने असा प्रकल्प निवडला पाहिजे, ज्याला मार्केटमध्ये प्रवेश करण्यासाठी विस्तृत वाव आहे आणि चांगला बाजार वाटा व नफा मिळविण्यात मदत करू शकेल. ज्या प्रकल्पांमध्ये कटथ्रोट स्पर्धा आहे आणि नवशिक्या म्हणून प्रवेश करणे कठीण आहे, अशा प्रकल्पांसाठी त्याने जाऊ नये. उद्योजकाने संधी ओळखण्यासाठी आणि निवडण्यासाठी योग्य वेळ व मेहनत घेतली पाहिजे.

उपक्रमांची स्थापना करताना प्रकल्प ओळख आणि निवड अर्धवट केली जाते. अयोग्य संधी निवडल्याने किंवा प्रकल्पाची ओळख आणि निवड याला योग्य महत्त्व न दिल्याने बहुतेक उपक्रम अयशस्वी होतात. प्रोजेक्ट आयडेंटिफिकेशनमध्ये स्रोत आणि कल्पनानिर्मितीच्या पद्धतींचा समावेश असतो.

सुस्पष्ट ध्येय, आर्थिक नियोजन

नवीन उद्योग सुरू करीत असताना सुस्पष्ट ध्येय, आर्थिक नियोजन अतिशय सूक्ष्मरीत्या करणे आवश्यक आहे. अति आत्मविश्वास, अतिलोभ, उतावीळपणा, स्वतःची चूक मान्य न करणे आदी बाबी टाळाव्यात. स्वतःच्या उत्पादनाला जर ब्रॅन्ड बनविला तर निश्चित आपण यशस्वी होऊ शकतो. मात्र, यासाठी कष्ट, चिकाटी, सचोटी व उत्पादनाबद्दल ज्ञान असणे अत्यंत आवश्यक आहे.