भविष्य निर्वाह निधी (PF) योजनांचा उद्देश पगारदार लोकांना सेवानिवृत्तीनंतर आयुष्यभर काही रक्कम जमा करण्याची संधी देणे असा आहे. ज्यामध्ये त्यांना नोकरीवर असताना नियमितपणे गुंतवणूक करावी लागते. या गुंतवणुकीच्या रकमेच्या मदतीने कोणत्याही कामगाराला सेवानिवृत्तीच्या वेळी म्हणजेच निवृत्तीच्या वेळी एकरकमी रक्कम मिळू शकते. त्यामुळे नोकरीतून निवृत्त झाल्यानंतरही त्यांची आर्थिक सुरक्षा कायम राहावी हाच पीएफ योजनांचा मुख्य उद्देश आहे.
भविष्य निर्वाह निधी योजनेंतर्गत कर्मचाऱ्यांना दर महिन्याला त्यांच्या पगारातून एक छोटी रक्कम पीएफ खात्यात जमा करावी लागते आणि ही छोटी बचत निवृत्तीपर्यंत मोठी रक्कम बनू शकते, एवढेच नाही तर त्याचा काही भाग कर्मचाऱ्याला पेन्शनचे स्वरूपातही मिळू शकतो.
भारतात अनेक प्रकारच्या भविष्य निर्वाह निधी योजना अस्तित्वात आहेत. कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी (EPF), सार्वजनिक भविष्य निर्वाह निधी (PPF) आणि सामान्य भविष्य निर्वाह निधी (GPF).
हेही वाचा : भारतीय मंदिरे- धार्मिकतेबरोबरच सामाजिक अंगे जपणारी केंद्रे
1) कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी (EPF)
EPF ही अशी भविष्य निर्वाह निधी योजना आहे, जी सरकारी नोकरी सोडून इतर नोकरी करणाऱ्यांसाठी चालवली जाते. हा निधी कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी संघटना (EPFO) द्वारे चालवला जातो. ही केंद्र सरकारची सेवानिवृत्ती निधी संस्था आहे.
कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी आणि विविध तरतुदी अधिनियम, 1952, म्हणजेच कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी आणि विविध तरतुदी अधिनियम, 1952 अंतर्गत, 20 पेक्षा जास्त कर्मचारी असलेल्या प्रत्येक कंपनी किंवा कॉर्पोरेट घटकाला त्यांच्या कर्मचार्‍यांना सेवानिवृत्तीचे लाभ द्यावे लागतात.
नियोक्त्याच्या वाट्यापैकी 8.33 टक्के कर्मचारी पेन्शन योजना किंवा ईपीएसमध्ये जातो, तर उर्वरित 3.67 टक्के हिस्सा ईपीएफमध्ये गुंतवला जातो. 2022-23 या वर्षासाठी EPF चा व्याजदर 8.1 टक्के आहे.
कर्मचारी निवृत्तीनंतर हे खाते पूर्णपणे बंद करू शकतात किंवा नोकरी बदलल्यास पीएफ खाते हस्तांतरित केले जाऊ शकते. जरी नोकरीवर असताना EPF खात्यातून अंशतः पैसे काढणे शक्य आहे, परंतु ते केवळ काही कारणांसाठी केले जाऊ शकते, ज्यामध्ये कर्जाची परतफेड, घर खरेदी किंवा बांधकाम, कुटुंबातील सदस्य किंवा सदस्यांचे वैद्यकीय उपचार यांचा समावेश आहे.
2) सार्वजनिक भविष्य निर्वाह निधी (PPF)
PPF योजना अनिवार्य नाही आणि कोणताही भारतीय त्या अंतर्गत खाते उघडू शकतो, मग तो नोकरी करत असला किंवा नसला तरीही.
या खात्यात प्रत्येक आर्थिक वर्षात किमान 500 रुपये आणि कमाल 1,50,000 रुपये जमा केले जाऊ शकतात. EPF प्रमाणे, PPF खाते केवळ निवृत्तीनंतर बंद होत नाही, तर ते फक्त 15 वर्षांसाठी उघडले जाते. खातेदाराला हवे असल्यास ते पाच-पाच वर्षांच्या कार्यकाळासाठी वाढवता येते.
पीपीएफ खाते उघडण्याच्या सातव्या आर्थिक वर्षापासून या खात्यातून आंशिक पैसे काढणे देखील शक्य आहे. PPF खात्याचा व्याज दर प्रत्येक तिमाहीत केंद्र सरकार ठरवते. पीपीएफ खात्यांवर सध्याचा व्याजदर ७.१ टक्के आहे.
3) सामान्य भविष्य निर्वाह निधी (GPF)
सामान्य भविष्य निर्वाह निधी योजना (GPF) फक्त सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी आहे. सरकारसाठी सतत वर्षभर काम केलेले सर्व तात्पुरते कर्मचारी, सर्व कायम कर्मचारी, सेवानिवृत्तीनंतर नियुक्त केलेले सर्व निवृत्तीवेतनधारक (जे अंशदायी भविष्य निर्वाह निधी Contributory Provident Fund मध्ये प्रवेश करण्यास पात्र नाहीत) GPF खाते उघडू शकतात.
प्रत्येक खातेदाराला त्याच्या मासिक पगाराच्या किमान ६% रक्कम खात्यात गुंतवावी लागते. ऑक्टोबर-डिसेंबर 2022 या तिमाहीसाठी GPF वर उपलब्ध व्याज दर 7.1 टक्के आहे.
GPF योजना केंद्र सरकारच्या सार्वजनिक तक्रार आणि निवृत्ती वेतन मंत्रालयाच्या अंतर्गत पेन्शन आणि पेन्शनर्स कल्याण विभागामार्फत चालविली जाते.
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.
