महाराणा प्रतापांनी ३० वर्षे अकबराला चकमा दिला, शिवरायांनी देखील वापरलेली हीच युद्धपद्धती

अद्भूत शौर्य आणि शौर्याचे प्रतीक असलेल्या महान देशभक्त योद्धा महाराणा प्रताप यांची आज 480 वी जयंती आहे.महाराणा प्रताप यांच्या जयंतीनिमित्त त्यांचे स्मरण करत पंतप्रधान मोदींनी ट्विट केले की, 'भारतमातेचे महान सुपुत्र, महाराणा प्रताप यांना त्यांच्या जयंतीनिमित्त विनम्र अभिवादन.देशभक्ती, स्वाभिमान आणि शौर्याने भरलेली त्यांची गाथा देशवासियांसाठी नेहमीच प्रेरणादायी राहील.'

पंतप्रधान मोदींसोबतच देशातील सर्व नेत्यांनी देशाचे शूर सुपुत्र महाराणा प्रताप यांचे स्मरण केले. मेवाडचे तेरावे राजे महाराणा प्रताप यांचे शौर्य आणि लढाऊ कौशल्य जाणून घेऊया. त्यांची गनिमीकाव्यासारखी युद्ध पद्धती अनेक वर्षांनंतर शिवाजी महाराजांसारख्या महान योद्ध्यांनी अवलंबली.

जन्म, वंश आणि आराध्यदेव एकलिंग महादेव मेवाड यांना राजपुताना राज्यांमध्ये एक विशेष महत्त्वाचे स्थान आहे. महाराणा प्रताप यांचा जन्म मेवाडचे महाराजा उदय सिंह आणि आई राणी जीवत कंवर यांच्या घरी झाला.महाराणा प्रताप हे राणा संगाचा नातू होते.मेवाडमधील एकलिंग महादेव हे महाराणा प्रतापांच्या घराण्याचे कुलदैवत आहे.

मेवाडच्या इतिहासात आराध्यदेव असलेल्या एकलिंग महादेवाला खूप महत्त्व आहे.मेवाडचे संस्थापक बाप्पा रावल यांनी ८ व्या शतकात उदयपूर येथे हे मंदिर बांधले आणि एकलिंगाची मूर्ती स्थापना केली होती.

महाराणा प्रतापाच्या आयुष्यातील हटके गोष्टी

महाराणा प्रताप यांना लहानपणी किका नावाने हाक मारली जात असे. त्यांच्या वडिलांच्या भिल्ल मित्रांने हे नाव सुचवले होते. भिल्लांच्या म्हणजे आदिवासी लोकांच्या बोलीभाषेत किका म्हणजे मुलगा.

महाराणा प्रताप यांना सुरुवातीपासून चेतक नावाचा आवडता घोडा होता. त्याच्या पराक्रमाबरोबरच लोक चेतकच्या स्वामींच्या भक्तीच्या कथाही सांगतात.

मध्ययुगीन भारतीय इतिहासातील सर्वात प्रसिद्ध हल्दीघाटी युद्ध, महाराणा प्रताप यांनी देशावर आक्रमण करणाऱ्या विदेशी आणि भयंकर मुघलांशी अनेक लढाया केल्या. यातील सर्वात ऐतिहासिक लढाई हल्दीघाटीच्या मैदानावर झाली. हळदीघाटीची लढाई ही मध्ययुगीन भारतीय इतिहासातील सर्वात प्रसिद्ध लढाई आहे. यात त्यांनी मानसिंगच्या नेतृत्वाखालील अकबराच्या प्रचंड सैन्याचा सामना केला.

1576 साली झालेल्या या जबरदस्त युद्धात महाराणा प्रताप यांनी सुमारे 20 हजार सैनिकांसह 80 हजार मुघल सैनिकांचा सामना केला. यामध्ये महाराणा प्रताप यांचा चेतक घोडा जखमी झाला. यानंतर पुढे मेवाड, चित्तोड, गोगुंडा, कुंभलगड आणि उदयपूर हे मुघल आक्रमकांच्या ताब्यात गेले.

बहुतेक राजपूत राजे मुघलांना जाऊन मिळाले. पण या सगळ्यात गोंधळात महाराणा प्रताप यांनी कधीही आपला स्वाभिमान सोडला नाही. मुघल आक्रमकांचे वर्चस्व कधीच मान्य केले नाही. अकबराने गर्विष्ठपणा आणि कपटाने भरलेल्या 30 वर्षांच्या अथक प्रयत्नांनंतरही तो महाराणा प्रतापांना कैदी म्हणून अटक करण्याची दुष्ट इच्छा तो पूर्ण करू शकला नाही. महाराणा प्रताप अनेक वर्षे अखंड लढले.

1582 मध्ये, डायव्हरच्या लढाईत, महाराणा प्रताप यांनी एकेकाळी मुघलांच्या ताब्यात असलेले क्षेत्र परत मिळवले. इतिहासकार कर्नल जेम्स टॉ यांनी मुघलांशी झालेल्या या युद्धाला "मेवाडची मॅरेथॉन" म्हटले आहे. 1585 पर्यंत प्रदीर्घ संघर्षानंतर महाराणा प्रताप आपल्या मेवाडला पूर्णपणे शत्रूंच्या जाळयातुन मुक्त करण्यात यशस्वी ठरले. आणि महाराणा प्रताप पुन्हा मेवाडच्या गादीवर बसले होते.

* महाराणा प्रताप आणि ते लढाईत वापरत असलेल्या शस्त्रांविषयी..

महाराणा प्रताप यांची लांबी 7 फूट होती वजन 110 किलो होते. ते वापरत असलेल्या भाल्याचे वजन 81 किलो होते तर छातीवर घालत असलेल्या चिलखत 72 किलो होते. त्यांचा भाला, चिलखत, ढाल आणि दोन तलवारी यांचे वजन मिळून २०८ किलो होते असे सांगितले जाते. या सर्व गोष्टी आजही तुम्हाला चित्तोडगड आणि कुंभलगडच्या संग्रहालयात पाहायला मिळतील.

महाराणा प्रतापांना 1596 साली शिकार करताना एक दुखापत झाली ज्यातून ते कधीही बरे होऊ शकले नाही. पुढे एक वर्षाच्या आतच म्हणजे 19 जानेवारी 1597 रोजी वयाच्या 57 व्या वर्षी चावड येथे महाराणा प्रतापांची प्राणज्योत मावळली.

महाराणा प्रताप यांच्या मृत्यूची बातमी समजल्यानंतर अकबराचेही डोळे चमकले. मुघल दरबारातील कवी अब्दुर रहमान यांनी त्यावर लिहिले आहे, 'या जगात सर्व काही संपणार आहे. संपत्ती आणि संपत्ती संपेल पण महापुरुषाचे गुण चिरकाल टिकतील. महारणा प्रतापने संपत्तीचा त्याग केला, पण डोके कधी झुकवले नाही. त्याने एकट्याने हिंदच्या सर्व राजपुत्रांमध्ये आपला मान राखला.

हल्दीघाटीचे मार्गदर्शक पर्यटकांना सांगतात की एकदा अमेरिकेचे माजी राष्ट्राध्यक्ष अब्राहम लिंकन भारतभेटीवर आले असता त्यांनी आपल्या आईला विचारले...मी तुमच्यासाठी भारतातुन काय आणू?

तेव्हा त्याच्या आईने त्यांना सांगितले होते की, "हजारो वीरांनी आपल्या रक्ताने पाणी पाजलेली हळदीघाटीची माती तू भारतातून आण,यावरुन महाराणा प्रताप यांनी गाजवलेल्या हळदीघाटीच्या पराक्रमाची उंची आपल्या लक्षात येते.