भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाने केलेल्या सर्वेक्षणादरम्यान ज्ञानवापी मशीद संकुलात एकूण ५५ दगडी हिंदू देवतांची शिल्पे आढळल्याची माहिती समोर आली आहे. त्यामध्ये १५ शिवलिंगे, तीन विष्णू शिल्पे, गणेशाची तीन, नंदीची दोन शिल्पे, दोन कृष्णाची तर पाच हनुमानाची शिल्पे असल्याचे ASI अहवालात नमूद केले आहे.
भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण (ASI) च्या टीमला ज्ञानवापीच्या सर्वेक्षणात 55 हिंदू देवतांची शिल्प सापडले आहेत. त्याचबरोबर विविध काळातील 93 नाणीही सापडली आहेत. दगडी मूर्तींबरोबरच विविध धातू आणि टेराकोटासह घरगुती वापराच्या २५९ वस्तू देखील सापडल्या आहेत. यापैकी एका दगडावर राम लिहिलेले आहे. जीपीआर सर्वेक्षणात, मुख्य घुमटाखाली मौल्यवान पाचूच्या आकाराचा तुटलेला मौल्यवान धातू सापडला आहे. याचे मुख्य शिवलिंग म्हणून वर्णन केले जात आहे. या ठिकाणी खाणकाम व सर्वेक्षण करण्यात आले आहे.
वाराणसीच्या जिल्हा न्यायालयाने मशीद पूर्व अस्तित्वात असलेल्या हिंदू मंदिराच्या रचनेवर बांधली गेली होती किंवा नाही हे तपासण्याचे काम सोपवलेल्या ASI ने निष्कर्ष काढला आहे. एक मंदिर 17 व्या शतकात, औरंगजेबाच्या कारकिर्दीत नष्ट झाल्याचे दिसते आणि त्याचा काही भाग सध्याच्या संरचनेत सुधारित करून त्याचा पुनर्वापर केला आहे. ASI अहवाल चार खंडांमध्ये आहे. न्यायालयाने त्याच्या प्रती हिंदू आणि मुस्लिम याचिकाकर्त्यांना दिल्यावर गुरुवारी तो सार्वजनिक करण्यात आला.
शास्त्रोक्त पद्धतीने केलेल्या सर्वेक्षणात मंदिराच्या पुराव्यासह विष्णू, मकर, कृष्ण, हनुमान, द्वारपाल, नंदी, पुरुष आणि मन्नत तीर्थ या मूर्ती आढळून आल्या आहेत. मुघल काळ आणि ब्रिटीश राजवट यांसह इतर कालखंडाच्या खुणा सापडल्या आहेत. शाहआलम आणि सिंधिया काळातील नाणी (एक आणि 25 पैसे) जतन करण्यात आली आहेत. एएसआयने 93 नाणी जमा केली आहेत. यामध्ये व्हिक्टोरिया क्वीन, व्हिक्टोरिया क्वीन, धीराम खलिफा, किंग चार्ज आणि इतर काळातील नाण्यांचा समावेश आहे.
ASI ने पुरावा म्हणून 23 टेराकोटाच्या मूर्ती, एक डिस्क, दोन देव-देवतांच्या मूर्ती, 18 मानवी मूर्ती आणि तीन प्राण्यांच्या मूर्ती गोळा केल्या आहेत. 113 धातूच्या वस्तूही सापडल्या. यामध्ये लोखंडाच्या 16 वस्तू, तांब्याच्या 84 वस्तू, ॲल्युमिनियमच्या 9 वस्तू, निकेलच्या 3 वस्तू आणि मिश्रधातूची एक वस्तू सापडली आहे.
एकूण 259 दगडाच्या वस्तू सापडल्या आहेत. ज्यात 55 दगडी शिल्पे, 21 घरगुती साहित्य, पाच कोरीव स्लॅब आणि 176 स्थापत्य यांचा समावेश आहे. सर्वेक्षणादरम्यान एकूण 27 टेराकोटा वस्तू, 23 टेराकोटा मूर्ती (देव आणि देवींच्या दोन, 18 मानवी मूर्ती आणि तीन प्राण्यांच्या मूर्ती) देखील सापडल्या आणि त्यांचा अभ्यास करण्यात आला, असे अहवालात नमूद केले आहे.
ASI च्या १७६ सदस्यीय पथकाने केलेल्या ज्ञानवापी संकुलाच्या सर्वेक्षणाचा अहवाल सार्वजनिक करण्यात आला आहे. अहवालात ज्ञानवापीचे वर्णन मोठे हिंदू मंदिर म्हणून करण्यात आले आहे. त्यात 32 महत्त्वाच्या हिंदू ठिकाणांचा उल्लेख आहे. शिवलिंगासोबत नंदी आणि गणेशाच्या मूर्तीही सापडल्या आहेत.
ASI अहवाल चार खंडात
ज्ञानवापी सर्वेक्षणाचा ASI अहवाल चार खंडात आहे. पहिल्या खंडात 137 पाने आहेत. यात सर्वेक्षण अहवालाची रचना आणि संक्षिप्त माहिती देण्यात आली आहे. दुसऱ्या खंडात पान १ ते १९५ पर्यंतचा वैज्ञानिक सर्वेक्षणाचा अहवाल आहे. तिसऱ्या खंडात , पान क्रमांक 204 वर परत मिळालेल्या गोष्टींचा उल्लेख आहे. चौथ्या विभागात छायाचित्रे आणि आकृत्या आहेत. त्याचबरोबर एक हजार छायाचित्रेही आहेत.
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.
