संवाद : अभ्यासातील मेहनत

जीवनाच्या विविध टप्प्यावर ध्येय, लक्ष्य गाठण्याचा प्रयत्न आपण करत असतो. दृढ संकल्प, योग्य नियोजन आणि कृतिप्रवण राहणे या माध्यमातून आपले लक्ष्य गाठून संकल्प सिद्धीस नेऊ शकतो. विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक लक्ष्य पूर्ण करण्याचा एकमेव मूलमंत्र म्हणजे अभ्यासाचे कार्य न थकता, न थांबता करत राहणे अर्थात यालाच म्हणतात मेहनत घेणं. अशी मेहनत की ज्याला काही पर्याय असू शकत नाही. अभ्यासातील ही मेहनत कशात आहे हे समजून घेणं महत्त्वाचं.

अभ्यासासाठी कशा प्रकारची मेहनत घ्यायला हवी? असा प्रश्न आपल्याला पडतो. मोठ्यांचा सल्ला हा नेहमी मेहनत घ्या असा असतो. म्हणजे कोणती कृती ते जाणून घेणं आवश्यक. तासनं तास वाचत, लिहीत बसणं याला मेहनतच म्हणायचं. विविध समस्या, प्रश्न सोडवणं, प्रश्नपत्रिका परत परत सोडवणं, हे सर्व अभ्यासातील मेहनतीचेच प्रकार. वेळच्या वेळी शंका निरसन करून घेणं, एकदा चुकलेलं परत लिहून काढणं, झालेल्या चुका समजून घेऊन पुन्हा आपल्या उत्तराचा मसुदा बदलून लिहिणं. हीच ती मेहनत. लिहिणं आणि वाचणं यापेक्षा विविध माध्यमातून उत्तराचा पाठपुरावा सातत्याने करणं. न कंटाळता आणि अभ्यासाची बैठक न मोडता सर्व लक्ष अभ्यासावर केंद्रित करणं हा मेहनतीचाच भाग. आपण जो वेळ अभ्यासाकरिता देतो त्यापेक्षा तो जास्त देणं, त्याचा वेळ वाढवणं आणि इतर गोष्टींना काही काळ दूर ठेवून आपले लक्ष अभ्यासावर एकाग्र करणं. यालाच तर म्हणतात मेहनत.

आपली आवड ही अनेक गोष्टीत असते. क्षणात आपल्याला खेळाला जावेसे वाटते, तर फिरायला जायला मन आसुसलेले असते, मोबाईल पहायला तर आपल्याला आवडतच असते. खायला आपल्याला कोणत्याही वेळी चालते. अशी आपली मनोवृत्ती असेल तर मग अभ्यासाची मेहनत कधी होणार? जे जे आपल्याला अभ्यासापासून प्रवृत्त करते त्यापासून दूर राहून स्वतःला अभ्यासात गढून टाकणं हाच तर मेहनतीचा भाग. अभ्यासात दंग असणं, दक्ष रहाणं ही अभ्यासूपणाची लक्षणं विकसित करणं आवश्यक. आपली धडपड ही प्रामाणिक असायला हवी. म्हणूनच अभ्यासात गुणवत्ता हा निकष ठेवून प्रयत्न करत रहाणं हे केवळ तुमच्या नियमित अभ्यासावरच अवलंबून आहे.

अभ्यासाची मेहनत ही सतत घ्यायला हवी. केवळ परीक्षेच्या आधीच्या दिवशी अभ्यासाचे कष्ट करून वर्षभर त्यापासून दूर राहणे योग्य होणार नाही. त्या मेहनतीत नियमितता हवी. रोज थोडा थोडा अभ्यास केला तरच तो उपयुक्त ठरु शकतो. आयत्यावेळचे परिश्रम काय कामाचे? अशा या अभ्यासाच्या वृत्तीमुळे तो तुमचा एक सहज स्वभाव बनून जायला हवा, अभ्यासाचे रूपांतर छंदामध्ये केल्यास त्यात कंटाळवाणेपणा कधीच येणार नाही. मेहनतीचे फळ नेहमी गोड असते असे म्हटले जाते. त्यासाठी रोज प्रयत्न मात्र करायला हवेत.