माध्यमिक शिक्षक व्हायचंय?

मागच्या वेळी आपण प्राथमिक शिक्षक व्हायचे असेल तर आपल्यामध्ये कोणते गुण लागतील? कोणते शिक्षण घ्यावे लागेल? याबद्दल पाहिले. इयत्ता सहावी ते बारावीपर्यंतच्या शिक्षणाला आतापर्यंत माध्यमिक शिक्षण असे म्हटले जात असे. नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणातील ६ वी ते ८ वी म्हणजेच पूर्वमाध्यमिक व ९ वी ते १२ वी म्हणजेच माध्यमिक असे दोन स्तर यामध्ये येतील.

शिक्षक होण्यासाठी

माध्यमिक शिक्षक व्हायचे असेल, तर शालेय विषयांमध्ये पदवी व त्यानंतर बी. एड. करावे लागते. ११ वी- १२ वीला शिकवायचे असल्यास शालेय विषयात पदव्युत्तर पदवी व नंतर बी.एड. करावे लागते. अलीकडच्या काळात चार वर्षांचा एकत्रित पदवी अधिक बी.एड. असा अभ्यासक्रमदेखील काही ठिकाणी उपलब्ध झाला आहे. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणाच्या पूर्ण अंमलबजावणीनंतर यात काही बदल होऊ शकतो.

माध्यमिक शिक्षक म्हणून काम करताना आपल्या पदवी अथवा पदव्युत्तर पदवीच्या विषयाबरोबरच काही विषय जे पदवीच्या दुसऱ्या वर्षापर्यंत शिकले आहेत ते शिकवावे लागतात. चांगल्या अध्यापनासाठी त्या-त्या विषयातले सखोल ज्ञान आणि तो विषय शिकवण्याची हातोटीही लागते. शिक्षकाला त्यातील मूलभूत संकल्पना अतिशय व्यवस्थित समजलेल्या असाव्या लागतात, अन्यथा शिकवणे अवघड जाते. हा वयोगट अतिशय चोखंदळ असल्याने थापा मारून वेळ मारून नेणे चालत नाही.

सजगता

इतर कोणत्याही वयोगटापेक्षा शिकवण्यासाठी हा वयोगट सर्वांत अवघड असतो. परिस्थिती अर्धवट असते. म्हटले तर काही मूलभूत संकल्पना शिकून झालेल्या असतात आणि त्यावर अवलंबून असलेल्या अधिक जटील शिकायच्या असतात. काही जणांच्या मूलभूत संकल्पना स्पष्ट झालेल्या नसतानाच ते माध्यमिक शाळेत आलेले असतात आणि काहींची तयारी खूप पुढचीही झालेली असते. त्यामुळे या दोन्ही गटांना समाधानकारकरित्या शिकवणे अतिशय कठीण काम आहे.

नाना तऱ्हेच्या युक्त्या वापराव्या लागतात. सध्या त्या विषयात नवीन काय चालू आहे? याबद्दलची सजगताही असावी लागते. या वयोगटातील मुले पौगंडावस्थेतील असल्याने गोंधळलेल्या मनःस्थितीत असतात. आपण अजून लहान आहोत, की मोठे झालो आहोत यात संभ्रम असतो. शिक्षकांशी कसे वागावे, प्रौढांशी कसे वागावे, मुले अथवा मुलींशी कसे वागावे याचे अंदाज चुकल्याने मोठ्यांची बोलणी खातात. यामुळेच या वयोगटाशी मित्रत्वाच्या नात्याने वागावे लागते.

आव्हान

माहिती तंत्रज्ञानाच्या या युगात शिक्षकांपुढे वेगळीच आव्हाने उभी आहेत. माहिती पोहोचविणारी अनेक माध्यमे उपलब्ध असल्याने विद्यार्थ्यांना पुष्कळ गोष्टी शिकविण्याआधीच माहीत असतात, परंतु माहीत असणे आणि त्यातील संकल्पना स्पष्ट असणे, यात फरक असतो माहीत असणे म्हणजेच समजलेले असणे असे विद्यार्थ्यांना वाटते.

त्यामुळे अनेक वेळा शिक्षकांच्या शिकवण्याकडे दुर्लक्ष करतात. मग वरच्या वर्गात जातील तसे विषय समजण्यात अडचणी निर्माण होतात. खूपशी माहिती आधीच असल्याने विषयात रूची निर्माण करणे अवघड जाते. अद्ययावत राहण्यासाठी शिक्षकांनाही नवनवीन तंत्रज्ञान शिकून घेणे अनिवार्य झाले आहे.

समाधान

तुम्ही कोणत्या प्रकारच्या संस्थेत काम करता यावरून अतिशय त्रोटक ते अतिशय चांगले असे वेतन या क्षेत्रात मिळते. खासगी संस्थांमध्ये सर्वसाधारणपणे कमी मानधन मिळते, परंतु अनुदानित शाळेत पुरेसे चांगले वेतन आहे. प्राथमिक शिक्षकांप्रमाणेच दिवसातून ठरावीक तास काम व पुरेशा आणि निश्चित सुट्टया असल्याने काम-आयुष्य संतुलन साधणे शक्य असते. माध्यमिक शाळेतील विद्यार्थ्यांचे वय हे वृत्तीघडणीचे वय असते. या काळात केलेले संस्कार दीर्घकाळ टिकतात. मग बनणार ना शिक्षक?