खेलेगा इंडिया... : संधिवात आणि वेट ट्रेनिंग

- महेंद्र गोखले

संधिवातामुळे सांध्यामध्ये जळजळ आणि कडकपणा होतो. संधिवात दोन मुख्य प्रकार आहेत. १) ऑस्टियोआर्थरायटिस (OA) आणि २) हृमॅटिक संधिवात (RA). वेट ट्रेनिंग हा स्नायू आणि हाडे बळकट करण्याचा आणि एकंदर तंदुरुस्ती आणि आरोग्य वाढवण्याचा एक उत्तम मार्ग आहे. वेट ट्रेनिंगने संधिवात बरा होत नाही, हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे. मात्र, एकूण उपचार पद्धतीचा भाग म्हणून हे उपयुक्त ठरू शकते, परंतु हे वैद्यकीय सल्ल्याची जागा घेऊ शकत नाही हे लक्षात ठेवावे.

संधिवाताचे प्रकार

१) ऑस्टियोआर्थरायटिस - याला डिजनरेटिव्ह आर्थरायटिस असेही म्हणतात. हा संधिवात सर्वांत सामान्य प्रकारचा आहे. या प्रकारचा संधिवात साधारणपणे ४० वर्षांच्या आसपास सुरू होतो आणि कालांतराने त्याचा त्रास वाढतो. त्याच्या लक्षणांमध्ये सांधे, विशेषतः हात, गुडघे, नितंब आणि पाय यामध्ये वेदना आणि कडकपणा यांचा समावेश होतो.

२) हृमॅटिक संधिवात - याला दाहक संधिवातही म्हणतात. हा एक जुना स्वयंप्रतिकार आजार विकार आहे. जो सहसा सांध्याच्या लायनिंगचा दाह किंवा जळजळ जाणवते. हृमॅटिक संधिवात असलेल्या लोकांना अनेकदा सकाळी कडकपणा, थकवा, ताप आणि सांधे सुजल्याचा अनुभव येतो.

वेट ट्रेनिंगची मदत

वेट ट्रेनिंगमुळे सांधेदुखी आणि कडकपणा कमी होतो. संशोधनाद्वारे असे दिसून येते, की प्रभावित सांध्याभोवतीचे स्नायू मजबूत केल्याने त्यांचे कार्य सुधारते आणि ऑस्टियोआर्थरायटिस असलेल्या लोकांमध्ये वेदना कमी होते. सुरुवातीच्या हृमॅटिक आर्थरायटिसच्या रूग्ण, ज्यांनी किमान दोन वर्षे आणि आठवड्यातून किमान दोनदा स्ट्रेंथ ट्रेनिंग एक्सरसाईज केले आहेत त्यांच्या स्नायूंच्या ताकदीत बरीच सुधारणा झाली, फक्त योगासने किंवा स्ट्रेचिंग व्यायाम करणाऱ्या हृमॅटिक संधिवात रुग्णांच्या तुलनेत त्यांना दाह किंवा जळजळ, वेदना, सकाळचा कडकपणा आणि पेशंटच्या कृतींमध्ये अधिक घट दिसून आली. वेट ट्रेनिंगमुळे हाडांची ताकद वाढते. वेट ट्रेनिंगमुळे वजन राखण्यास मदत करते. उच्च बॉडी मास इंडेक्स (जास्त वजन किंवा लठ्ठपणा) ऑस्टियोआर्थराइटिस आणि दाहक संधिवात आणखी वाईट बनवू शकते. हे तुमच्या सांध्यांवर, विशेषतः तुमच्या गुडघ्यांवर अधिक दबाव टाकते. स्ट्रेंग्थ ट्रेनिंगमुळे, तुम्हाला दीर्घकाळ टिकणारी कॅलरी बर्न होते आणि मेटाबॉलिझम दर वाढतो. वेट ट्रेनिंग संतुलन सुधारते. तुमचा कोअर मजबूत केल्याने संतुलन आणि समन्वय वाढण्यास मदत होते आणि पडणे टाळता येते. कोअर मजबूत असल्‍याने संधिवातामुळे कठीण वाटणाऱ्या दैनंदिन कृती करणे देखील सोपे होते.

संधिवात रुग्णांसाठी खबरदारी

तुम्ही काही काळ सक्रिय नसल्यास तुमचे सांधे सांभाळून आरामात व्यायाम करा. प्रत्येक व्यायाम फक्त ५/६ रिप्ससह प्रारंभ करा. तुमचा वॉर्म अप आणि कूल-डाऊन वेळ वाढवा. तुमच्या वर्कआउटच्या सुरुवातीला आणि शेवटी पाच किंवा १० मिनिटे स्ट्रेचिंग करणे ही प्रत्येकासाठी चांगली सवय आहे, जेणेकरून स्नायू बळकट करण्यात मदत होईल. तुम्हाला सांधेदुखीचा त्रास होत असेल, तथापि, वॉर्म अप थोडा जास्त काळ वाढवणे महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून सांधे हलविण्यास वंगण (लुब्रिकंट) तयार करता येईल. तुम्हाला संधिवाताचा त्रास होत असेल किंवा वेदना वाढत असतील, तरीही तुम्ही सक्रिय राहावे. काही साध्या स्ट्रेचिंगमुळे काही वेदना कमी होऊ शकतात. काही दुखत असेल तर थांबा. कोणती वेदना सामान्य आहे आणि ते अधिक गंभीर असल्याचे लक्षण केव्हा आहे याबद्दल आपल्या डॉक्टरांशी बोला.