सातारा : भूगोल म्हणजे पृथ्वी आणि त्याच्या वातावरणाच्या भौतिक वैशिष्ट्यांचा अभ्यास. यामध्ये मानवी लोकसंख्या, संसाधनांचे वितरण, राजकीय आणि आर्थिक क्रियाकलापांचा अभ्यास यांचा समावेश आहे, कारण या गोष्टी पृथ्वी आणि त्याच्या वातावरणाच्या भौतिक वैशिष्ट्यांवर परिणाम घडवितात. परंतु, त्याच्यावरही त्याचा परिणाम होतो. निसर्गाशी संबंधित विषय असल्याने ते केवळ मनोरंजकच नाही, तर अत्यंत रोमांचक देखील आहे. कारण, भूगोलचा उच्च अभ्यास पृथ्वीतील विविध भौतिक पोत, मानवी समाजातील पोत आणि संस्कृती शोधण्याची संधी प्रदान करतो. आजच्या टप्प्यावर नैसर्गिक आपत्ती, हवामान बदल, लोकसंख्या वाढ, जलद शहरीकरण, नैसर्गिक संसाधनांची अपुरापणा आणि बहुसांस्कृतिक एकत्रीकरण यासारख्या समस्या केवळ भूगोलच्या व्यावसायिक ज्ञानानेच सुटू शकतात.
सर्वसमावेशक श्रेणी
भूगोल हा बर्‍यापैकी व्यापक विषय आहे. त्यामुळे त्यात करिअरची शक्यताही बरीच जास्त आहे. भौगोलिक भौतिक, मानवी आणि पर्यावरण यासारख्या भिन्न शाखा आहेत. पृथ्वी आणि त्याच्या वातावरणाची भौतिक वैशिष्ट्ये भौतिक भूगोल अंतर्गत अभ्यासली जातात. मानवी भूगोलामध्ये मनुष्याच्या राजकीय, आर्थिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक उपक्रम सर्वज्ञात आहेत. पर्यावरणीय भूगोल अभ्यासामध्ये हवामान, हवामानातील क्रिया इत्यादींसह व्यावसायिक वातावरण आणि त्याचे मानवी जीवनावरील परिणाम याबद्दल तपशीलवार अभ्यास केला जातो.
बारावीनंतर करिअरचे मार्ग खुले
शाळांमध्ये भूगोलचा अभ्यास सहाव्या इयत्तेपासून सुरू होतो, परंतु त्यात करिअर करण्याचा मार्ग केवळ बारावीनंतरच उघडतो. बॅचलर ते पीएचडी पर्यंतचे कोर्स यात उपलब्ध आहेत. बारावीनंतरच पदवीधर प्रवेश मिळतो. त्यानंतर एमए आणि पीएचडीनंतर एमए होऊ शकते. पदव्युत्तरनंतर विशेष प्रमाणपत्र आणि डिप्लोमा अभ्यासक्रम देखील आहेत. परंतु, येथे पोहोचण्यासाठी बारावीत भूगोलमध्ये चांगले गुण मिळवणे आवश्यक आहे. या विषयावरील पकड देखील मजबूत असणे आवश्यक आहे, कारण काही संस्थांमध्ये गुणवत्तेच्या आधारे भूगोलमध्ये गुणवत्ता असते, तर अनेक प्रवेश परीक्षेच्या आधारे घेतले जातात.
आवश्यक कौशल्ये
भौगोलिक क्षेत्रात चांगले करिअर बनविण्यासाठी, आपल्याला या विषयाबद्दल सखोल रस आणि ज्ञान असणे आवश्यक आहे, तसेच इतर लोकांशी सुसंगत राहण्याची क्षमता देखील असणे खूप महत्वाचे आहे. खरंतर, एखाद्या भूगोलकाराने आपले कार्य चांगल्या प्रकारे पार पाडण्यासाठी वेगवेगळ्या विभागांशी गती ठेवणे आवश्यक आहे.
संगणकीय बुद्धिमत्ता
-माहिती संकलन करणे आणि विश्लेषण करण्याचे कौशल्य
असणे आवश्यक आहे.
- या क्षेत्रात काम करणार्‍यांना खूप धावाधाव करावी लागते, म्हणून शारीरिकदृष्ट्या निरोगी राहणे महत्वाचे आहे.
-गणिताच्या चांगल्या आकलनासह नकाशा तयार करणे ही एक आवश्यक पात्रता आहे.
प्रमुख कोर्स
- पदवीधर (बीए) त्याचा कालावधी तीन वर्षांचा आहे.
- पदव्युत्तर (एमए). त्याचा कालावधी दोन वर्षे आहे.
- पीएचडी. त्याचा कालावधी दोन वर्षे आहे.
पीजी डिप्लोमा कोर्स
- रिमोट सेन्सिंग आणि भौगोलिक माहिती प्रणाली. त्याचा कालावधी एक वर्ष आहे.
- भौगोलिक व्यंगचित्र. या कोर्सचा कालावधी एक वर्षाचा आहे.
पीजी प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम
- जियोइन्फाॅरमॅटिक्स आणि रिमोट सेन्सिंग. या कोर्सचा कालावधी सहा महिन्यांचा आहे.
काम कोठे मिळेल?
भूगोलाचा अभ्यास केल्यानंतर रोजगाराच्या बर्‍याच संधी उपलब्ध आहेत. या क्षेत्रात वाहतूक, एअरलाइट रूट आणि शिपिंग मार्ग नियोजन, कार्टोग्राफी, उपग्रह तंत्रज्ञान, लोकसंख्या परिषद, हवामान विभाग, आपत्ती व्यवस्थापन, पर्यावरण विज्ञान, शिक्षण, नागरी सेवा इत्यादी क्षेत्रात नोकर्‍या मिळू शकतात. भौगोलिक क्षेत्रात व्यावसायिकदृष्ट्या प्रशिक्षण घेतलेले लोक रिमोट सेन्सिंग, नकाशा, अन्न सुरक्षा, जैवविविधता संवर्धन इत्यादी संबंधित संस्थांमध्ये काम करून देखील चांगले पैसे कमवू शकतात.
मुख्य काम
चित्रकार : त्याचे मुख्य कार्य म्हणजे नकाशे रेखाटणे. त्याशिवाय संबंधित आकृती, चार्ट इत्यादींचे रेखाटण करुन जुने नकाशे आणि कागदपत्रांचे नूतनीकरण करणे. या व्यावसायिकांना सरकार, सर्वेक्षण, संवर्धन आणि प्रकाशन क्षेत्रात नोकर्‍या मिळतात.
पर्यावरणीय सल्लागार : त्यांचे मुख्य काम म्हणजे त्यांच्या व्यावसायिक किंवा सरकारी ग्राहकांना पर्यावरणीय नियमांचे पालन करण्याचा सल्ला देणे. तसेच विविध पर्यावरणीय समस्यांवरील कार्य सांगणे. त्यांना शासकीय क्षेत्रात नोकर्‍या मिळतात.
नगररचनाकार : त्यांचे काम म्हणजे शहरे, खेडी आणि ग्रामीण भागातील विकास आणि व्यवस्थापनाचे नियोजन करणे. विकासाच्या स्थिरतेची आणि त्यातील नैसर्गिक वातावरणाचे संरक्षण सुनिश्चित करणे, पायाभूत सुविधा सुधारित करणे आणि पर्यावरणाची समस्या सोडवणे. त्यांना सार्वजनिक आणि खासगी अशा दोन्ही क्षेत्रात काम मिळते.
भौगोलिक माहिती प्रणाली अधिकारी : त्यांचे मुख्य कार्य भौगोलिक माहिती प्रणाली (जीआयएस) कडून प्राप्त केलेली जटिल भौगोलिक माहिती संकलित करणे, संग्रहित करणे, विश्लेषण करणे, व्यवस्थापित करणे आणि सादर करणे हे आहे. या माहितीचा उपयोग विविध क्षेत्रात पर्यावरणास अनुकूल निर्णय घेण्याकरिता केला जातो. त्यांना संरक्षण, दूरसंचार व वाहतूक, हवामानशास्त्र, तेल, वायू इत्यादी क्षेत्रात रोजगार मिळतो.
संवर्धन अधिकारी : त्यांचे कार्य नैसर्गिक वातावरणाचे रक्षण करणे आणि पर्यावरणास अनुकूल अशा पद्धतींबद्दल स्थानिक समाजात जागरूकता निर्माण करणे हे आहे. काम प्रामुख्याने सार्वजनिक क्षेत्रात आढळते.
पुनर्वापर अधिकारी : त्यांचे मुख्य कार्य रिसायकलिंगला प्रोत्साहन देऊन कचरा कमी करणे हे आहे. पर्यावरणास अनुकूल आणि कचरा कमी करण्याचे धोरण व योजना तयार करुन विकसित करते. सरकारी, रिसायकलिंग प्रकल्प किंवा पर्यावरणावर कार्य करणार्‍या अशासकीय संस्थांमध्ये काम मिळते.
भूगोलमध्ये नवीन करिअर
पत्रकार : पत्रकारितेची व्याप्ती मोठी आहे. एखाद्या विशिष्ट विषयातील तज्ञावर आधारित पत्रकारितेलाही खूप वाव आहे. भूगोलचा अभ्यास करणे एक प्रवासी लेखक, पर्यावरणीय पत्रकार बनू शकता.
पर्यावरणीय लाॅयर : त्यांचे कार्य प्रदूषण प्रतिबंध, हवामान नियंत्रण आणि नैसर्गिक संसाधनांच्या संवर्धनासाठी सामाजिक दक्षता पसरवणे आहे. हा व्यवसाय अवलंबण्यासाठी, भूगोल विषयात पदवी घेतल्यानंतर, नियम व कायदे शिकण्यासाठी तुम्हाला कायदा करावा लागेल.
हवामान अंदाज : त्यांचे मुख्य कार्य म्हणजे हवामानाचा अंदाज व्यक्त करणे. त्याचप्रमाणे आपत्ती मॉडेलर किंवा आपत्कालीन योजनाकार म्हणूनही काम करू शकतात, ज्यांचे मुख्य कार्य म्हणजे लोकांना नैसर्गिक आपत्तीसारख्या परिस्थितीला तोंड देण्यासाठी तयार करणे. त्यांचे काम विमा कंपन्यांना डेटा आणि संगणक गणनाद्वारे सांगणे आहे. तसेच आपत्ती उद्भवल्यास त्यांच्या कंपनीचे किती नुकसान होऊ शकते याची माहिती सांगणे.
लँडस्केप आर्किटेक्टः या विषयातील प्रशिक्षित व्यावसायिकांचे मुख्य काम म्हणजे पार्क , निसर्ग, नवीन वस्त्या आणि औद्योगिक लँडस्केपची रचना, डिझाइन आणि व्यवस्थापन करणे.
प्रमुख संस्था
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.