"जोपर्यंत जग आहे, हा सूर्यप्रकाश आणि हे आकाश आणि जोपर्यंत मी त्यांचा आनंद घेऊ शकतो, तोपर्यंत मी दुःखी कशी राहू शकते? घाबरलेल्या, एकाकी आणि दुःखी असलेल्या प्रत्येकानं ढग, निसर्ग आणि देव यांच्या सान्निध्यात एकट्याने जाणे चांगले. मग तुम्हाला वाटेल की जे व्हायचे आहे तेच हे आहे. निसर्गाच्या सौंदर्यात आणि साधेपणात तुम्ही आनंदी राहावे अशी देवाची इच्छा आहे.'' हे शब्द १५ वर्षांच्या मुलीने ७७ वर्षांपूर्वी तिच्या डायरीत लिहिले होते. आम्ही अ‍ॅनी फ्रँकच्या कोट्सबद्दल बोलत आहोत. तिचे पूर्ण नाव अ‍ॅनीलिज मेरी फ्रँक होते. (Google Doodle Honours Holocaust Victim Anne Frank)
नेहमी आनंदी, शाळेत सर्वांत लोकप्रिय, अतिशय बोलकी अशा मुलीबद्दल आम्ही बोलत आहोत. ती जिथे राहायची तिथे आनंद पसरवायची. तिने लहान वयात जगाचा निरोप घेतला असेल, पण तिने जगाला अनेक प्रकारचे धडेही दिले आहेत. जोपर्यंत हे जग आहे तोपर्यंत तिचे विचार आणि त्यांची जीवनकथा लोकांना प्रेरणा देत राहील. अ‍ॅनी देखील सामान्य मुलींसारखी स्वप्ने पाहायची, तिचे विचार ऐकून ७७ वर्षांपूर्वी कोणत्याही मुलीने असा विचार केला असेल असे वाटणार नाही.
अ‍ॅनीला गुप्त जागी का राहण्यास मजबूर होती
अ‍ॅनीला गृहिणी बनण्यात रस नव्हता. जर्मनीत जन्मलेली अ‍ॅनीही ज्यूंवरील अत्याचारांना बळी पडली होती. या दरम्यान सुमारे 6 दशलक्ष ज्यूंना गॅस चेंबरमध्ये टाकून, त्यांना उपाशी ठेवून मारण्यात आले तर 15 दशलक्षाहून अधिक ज्यूंना अडचणींमध्ये जगण्यास भाग पाडले गेले. दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान, अ‍ॅनीला तिच्या कुटुंबासह एका गुप्त ठिकाणी लपावे लागले कारण जर्मन सैनिक ज्यूंना शोधून मारत होते.
चला तर मग आज अ‍ॅनीची गोष्ट जाणून घेऊया.
कथा १९२९ पासून सुरू होते. अ‍ॅनीचा जन्म याच वर्षी १२ जूनला फ्रँकफर्ट, जर्मनीमध्ये झाला. त्यांचे वडील पहिल्या महायुद्धात जर्मन सैन्यात लेफ्टनंट होते आणि नंतर ते व्यापारी बनले. हे कुटुंब पुराणमतवादी खूप उदारमतवादी आणि श्रीमंतही नव्हते. हिटलर १९३३ मध्ये सत्तेवर आला असेल पण त्याआधी तो द्वेष पसरवण्याचे काम करत होता.
संपूर्ण कुटुंब नेदरलँडला गेलं. मार्च १९३३ मध्ये पहिले यातना शिबिरही उघडण्यात आले. अॅडॉल्फ हिटलरने ज्यूंना (ज्यू होलोकॉस्ट) मारण्यास सुरुवात केली. पहिल्या महायुद्धात जर्मनीचा नाश झाला. यासाठी हिटलरने ज्यूंना जबाबदार धरले आणि सांगितले की हे लोक जिथे सापडतील तिथे त्यांना मारून टाका. १९३३ च्या उन्हाळ्यात फ्रँक कुटुंब नेदरलँड्सला गेले, त्यावेळी अ‍ॅनी साडेचार वर्षांची होती.
त्यानंतर सप्टेंबर १९३९ मध्ये दुसरे महायुद्ध सुरू झाले. जर्मनीने पोलँडवर हल्ला केला, ब्रिटन आणि फ्रान्सने त्यावर युद्ध घोषित केले. मे १९४० पर्यंत जर्मनीने नेदरलँड्स, फ्रान्स आणि बेल्जियमवर आक्रमण केले. यादरम्यान, अ‍ॅनीला १२ जून १९४२ रोजी तिच्या १३व्या वाढदिवसानिमित्त लाल आणि पांढर्‍या धनादेशांसह एक डायरी (अनी फ्रँक जर्नल एंट्री) मिळाली. यानंतर फ्रँक कुटुंबासाठी अडचणी वाढू लागल्या.
मार्गोला समन्स पाठवण्यात आले तेव्हा..
मार्गोला 5 जुलै 1942 रोजी नाझींच्या कामगार छावणीत येण्यासाठी समन्स बजावण्यात आले. त्यानंतर फ्रँक कुटुंबाला लपून राहण्याचा निर्णय घ्यावा लागला. हे लोक ऑटो फ्रँकच्या ऑफिस बिल्डिंगमध्ये एका गुप्त ठिकाणी थांबले होते. या गुप्त ठिकाणी एक दरवाजा होता, तो ओलांडताच मुक्कामाची छोटीशी जागा होती. या वर्षी 13 जुलै रोजी व्हॅन पेल्स कुटुंब या कुटुंबासोबत राहायला येते. हे लोक देखील मूळचे जर्मनीचे ज्यू होते, जे नेदरलँडमध्ये राहत होते. नेदरलँड्स आता त्याच्यासाठी सुरक्षित जागा नसल्यामुळे, त्याने अ‍ॅनीच्या कुटुंबासह लपून राहण्याचा निर्णय घेतला.
त्यानंतर 16 नोव्हेंबर 1942 रोजी डॉ.ड्युसेल राहायला येतात. सिक्रेट अॅनेक्समध्ये आल्यानंतर अ‍ॅनी एक डायरी लिहायला सुरुवात करते, ती तिच्या विचारांबद्दल तसेच सिक्रेट अॅनेक्समध्ये घडणाऱ्या प्रत्येक घटनेबद्दल सांगते. तिने आपल्या डायरीला किटी असे नाव दिले होते.
या डायरीत अ‍ॅनीच्या तिची आई, बहीण, मिसेस व्हॅन डॅन्स आणि ड्युसेल यांच्याशी झालेल्या संघर्षाचे किस्सेही आहेत. यासोबतच तेथील सैनिकांमध्ये झालेल्या मारामारीदरम्यान गोळ्या आणि तोफगोळ्यांची भीती वाटल्याच्या घटनाही त्यात लिहिल्या आहेत. अ‍ॅनीला लेखक व्हायचे होते. जेव्हा 28 मार्च 1944 रोजी डच शिक्षण मंत्री गॅरिट बाक्सटाइन यांनी एका रेडिओ कार्यक्रमात घोषणा केली की युद्धानंतरच्या आपत्तीजनक दृश्याची साक्ष म्हणून पत्रे आणि डायरी यासारख्या गोष्टी वापरल्या जातील.
मग काय, अ‍ॅनीला तिची डायरी प्रकाशित करायची होती, म्हणून तिने ती पुन्हा लिहून संपादित केली. यादरम्यान तिचा, मार्गो आणि पीटरचा अभ्यासही सुरू असतो. अ‍ॅनी अभ्यासात सरासरी विद्यार्थिनी होती तर मार्गो खूप हुशार होती.अ‍ॅनीने तिच्या शालेय शिक्षणाबद्दल आणि तिच्या स्वप्नांबद्दल डायरीत लिहिले. सूर्यप्रकाश पाहण्याची आणि आकाशाखाली उभी राहण्याची ती कशी तळमळ करायची, तिचे कपडे कसे लहान होत चालले आहेत आणि तिला नवीन कपडे विकत घेता येत नव्हते हेही या डायरीत सांगितले आहे.
अ‍ॅनी पीटरच्या प्रेमात कशी पडली ?
एकेकाळी श्रीमंतीचे जीवन जगणाऱ्या या सर्व लोकांना उपाशी राहावे लागले.अ‍ॅनी या वेळी व्हॅन डॅन्सचा मुलगा पीटरच्या प्रेमात पडली, दोघेही जंगलाजवळ तासनतास बोलत असत. पीटर एक अतिशय शांत मुलगा होता, जो त्याच्या पालकांच्या भांडणामुळे त्रासलेला होता. त्याच वेळी, अ‍ॅनी तिच्या वडिलांच्या जवळ होती.
काही जर्मन लोकांनीही त्यांच्या लपून बसण्याच्या काळात त्यांना मदत केली होती, हे लोक त्यांना सण आणि वाढदिवसाच्या निमित्ताने रेशनच्या वस्तू, कपडे आणि इतर गरजेच्या वस्तू आणत असत. हे सर्व मदतनीस ऑटो फ्रँकच्या कंपनीत काम करत होते, त्यांची नावे व्हिक्टर क्ग्लर, जोहान्स क्लेमन, जोहान वास्कुझी, बीप वास्कुझी, मीप गीझ आणि जॉन गीझ होती.
१ ऑगस्टला लिहिलं शेवटचं पानात नेमक काय लिहलयं?
'लोक तुम्हाला तुमचे तोंड बंद ठेवण्यास सांगतील, पण ते तुम्हाला तुमचे मत व्यक्त करण्यापासून रोखू शकत नाही.' असे अ‍ॅनीचे विचार होते. तिच्या डायरीतील पहिली नोंद १२ जून १९४२ ची आहे आणि शेवटची नोंद १ ऑगस्ट १९४४ ची आहे. ४ ऑगस्टपासून या सर्व लोकांना अटक करून छळछावणीत पाठवण्यात आले होते. त्यांना प्रथम हॉलंडमधील वेस्टरबोर्क यातना शिबिरात पाठवण्यात आले. मात्र, त्यांच्याबद्दल जर्मन सैनिकांना कोणी सांगितले हे अद्याप स्पष्ट झालेले नाही.
अनेक वेळा इमारतींच्या झडतीदरम्यान त्यांना अटक केल्याचेही सांगितले जाते. हे सर्व लोक इतके दुर्दैवी होते की ज्या ट्रेनने त्यांना यातना शिबिरात नेले होते ती यासाठीची शेवटची ट्रेन होती. सर्वांना प्रथम ऑशविट्झ छळछावणीत आणण्यात आले आणि नंतर येथे सर्व स्त्री-पुरुषांना वेगळे करण्यात आले. अ‍ॅनी, मार्गो, व्हॅन पेल्स यांना बर्गन-बेल्सन एकाग्रता शिबिरात पाठवण्यात आले, तर एडिथ फ्रँक यांना ऑशविट्झमध्ये ठेवण्यात आले.
भूकेमुळे एडिथचा मृत्यू झाला..
नंतर ६ जानेवारी १९४४ रोजी त्याच कॅम्पमध्ये एडिथचा उपासमारीने मृत्यू झाला. पण अ‍ॅनीला आईपासून दूर नेण्यात आलेला क्षण कसा असावा? सोव्हिएत युनियनच्या सैनिकांनी २७ जानेवारी १९४५ रोजी ऑटो फ्रँकला ऑशविट्झपासून मुक्त केले. दरम्यान, फेब्रुवारी-मार्च १९४५ मध्ये बर्गन बेलसेन कॅम्पमध्ये टायफस नावाचा रोग पसरला कारण तेथे खूप घाण होती, नीट खायला काहीच नव्हते आणि थंडीपासून वाचण्यासाठीही काहीच नव्हते.
इथे सगळ्यांकडून मजूरी करून घेतली जायची आणि कुणी दोन सेकंद श्वास घ्यायला थांबले तर त्याला सरळ गोळ्या घातल्या जायच्या. अ‍ॅनी आणि मार्गो या आजारी पडल्या. आधी मार्गो आणि नंतर अ‍ॅनी मरण पावले. आज त्याच ठिकाणी दोन्ही बहिणींच्या कबरी बांधण्यात आल्या आहेत. मार्गो अ‍ॅनीपेक्षा फक्त तीन वर्षांनी मोठी होती.
संपूर्ण कुटुंब दुर्दैवी
दुर्दैवाने, १२ एप्रिल १९४५ रोजी ब्रिटीश सैनिकांनी बर्गन बेल्सन छावणी मुक्त केली. पण तोपर्यंत अ‍ॅनी आणि मार्गोचा मृत्यू झाला होता. त्यानंतर ८ मे १९४५ रोजी जर्मनीने शरणागती पत्करली. ऑटो फ्रँकने सर्व लोकांचा खूप शोध घेतला पण तो एकटाच जिवंत राहिला. पीटरबद्दल सांगायचे त, कॅम्प मुक्त होण्याच्या फक्त तीन दिवस आधी, ऑशविट्झहून मॅथोसेनला घेऊन जात असताना, ५ मे १९४५ रोजी त्याचा मृत्यू झाला.
अ‍ॅनी आणि मार्गोच्या मृत्यूची पुष्टी केल्यानंतर, मीपने अ‍ॅनीची डायरी आणि नोट्स ऑटो फ्रँकला देतो. मीपची अपेक्षा होती की ती हे सर्व अ‍ॅनी देईल पण अ‍ॅनी आता राहिली नाही. खरं तर, जेव्हा जर्मन सैनिक सर्वांना घेऊन जात होते, तेव्हा अ‍ॅनीची डायरी त्याच ठिकाणी पडली जिथे हे लोक लपले होते. त्यांच्या ऑफिसमध्ये काम करणारी मीप इथे आली तेव्हा तिला ही डायरी सापडली. मग ऑटो फ्रँकने आपल्या मुलीचे लेखिका बनण्याचे स्वप्न पूर्ण केले आणि तिची डायरी प्रकाशित केली.
अ‍ॅनीच्या पहिल्या डायरीचं डच शीर्षक 'द सिक्रेट अॅनेक्स: डायरी लेटर्स फ्रॉम १२ जून १९४२ ते १ ऑगस्ट १९४४ असं आहे. नंतर ती पुन्हा ७० हून अधिक भाषांमध्ये प्रकाशित झाली आणि 'द डायरी ऑफ ए यंग गर्ल अॅन फ्रँक' या नावाने प्रकाशित झाली. आपल्या मुलीची डायरी वाचल्यानंतर, ऑटो म्हणतो की त्याच्या मुलीने किती खोलवर विचार केला आणि तिच्या आत कितीतरी गोष्टी ठेवल्या याची त्याला कल्पना नव्हती.
मैत्रीण नॅनेट, काय म्हणाली?
असाही एक किस्सा आहे की अ‍ॅनी तिच्या दोन मित्रांना /elve शिबिरात भेटली होती, ज्यांची नावे हॅन्ली गोस्लर आणि नॅनेट ब्लिट्झ होती. नॅनेटी सांगते की अ‍ॅनीला पाहून तिला आश्चर्य वाटले. जी मुलगी नेहमी हसत होती, विनोद करत होती आणि इतरांना हसवत होती, ती पूर्णपणे दुःखी आणि शांत झाली होती. कोणीही जिवंत राहणार नाही याची तिला खात्री होती. अ‍ॅनी खूप अशक्त झाली होती.
अ‍ॅनीची डायरी जगभरातील कोट्यवधी लोकांनी वाचली आहे. भारतातील शाळांमध्ये इंग्रजी विषयात या डायरीची काही पाने शिकवले जातात. अ‍ॅनीच्या नावाने आज एक ट्रस्ट आहे, जो गरजूंना मदत करतो. अ‍ॅनीचे घर आज एक संग्रहालय बनले आहे. ज्यूंवरील अत्याचाराची बळी जिने तिच्या शब्दांनी लोकांना जीवन जगायला प्रेरित केलं, अशारितीनं तिची आठवण काढली जाते.
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.
