शोध स्वतःचा : रिकव्हरी आणि रिहॅबिलिटेशन

नुकत्याच रिलीज झालेल्या ‘द फॅमिली मॅन’ या वेब सिरीजमध्ये मनोज वाजपेयी ज्या कंपनीत काम करत असतो, त्याचा मॅनेजर त्याला ‘Don''t be a minimum guy’ असं सतत-सतत बजावत असतो. ज्या वेळी व ज्या परिस्थितीत तो हे म्हणत असतो, ते अत्यंत अयोग्य असलं आणि मनोज वाजपेयीची चिडचिड होत असली, तरी या वाक्यात तथ्य आहे आणि आपण त्याचा विचार केलाच पाहिजे. आपण जे काही करतो त्यापैकी कितीतरी गोष्टी मिनिमम, म्हणजे जेमतेम अशा पद्धतीत करतो. कमीत कमी काय केलं, की आपलं निभावेल असा नकळत आपला स्वभाव होऊन बसतो. आपली कामातली इन्व्हॉलमेंट असेल किंवा नात्यांना दिलेला वेळ, वाचन असेल किंवा व्यायाम, सगळीकडं अर्धवट आणि ‘आत्ता पुरतं’ अशा वृत्तीनं जगण्यानं आपण आपल्या सर्वोत्तम क्षमतेला पोहोचतच नाही. आणि निकडीचा प्रसंग आला, की आपली दाणादाण उडते. कारण आपण पूर्ण ताकदीनिशी तयारच नसतो.

Sweat more in training, bleed less in war

या म्हणीप्रमाणं आपण तयारी तगडी ठेवत नसल्यानं खऱ्या आव्हानाच्या वेळी मात्र आपण पुरे पडत नाही आणि त्यानं हानी होते. असे कायम रिझर्व्हवर गाडी चालवण्यानं ताणतणाव तर वाढतातच, पण यंत्रणा कोलमडण्याची शक्यता अधिक असते. उदाहरणार्थ, आजारी पडेपर्यंत शरीराचा दुरुपयोग करणं, मग औषध घेऊन वेळ मारून नेणं, मग जरा बरं वाटायला लागलं. की पुन्हा पूर्ववत जीवनशैली सुरू. औषधांचा शरीरावर होणारा दुष्परिणाम, त्यांचा विविध आंतरइंद्रियांवर पडणारा ताण आणि आजारपणातून पूर्णपणे बाहेर येऊन आपल्या आतील यंत्रणेचं पुनर्वसन या सर्व गोष्टींकडं दुर्लक्ष होतं. मागं एकदा मी म्हणाले होते, तसं आपल्या नकळत आपण जखमी व थकलेल्या सैनिकाला पुन्हा युद्धावर पाठवत असतो आणि त्यानं मोठी कामगिरी बजावावी अशी अपेक्षा धरतो.

महत्त्व प्रतिकारशक्तीचं...

गेल्या वर्षभरात आपण अनेक डॉक्टर्स व संशोधकांकडून ऐकत आलो आहोत, की प्रतिकारशक्ती ही मुळात ज्यांची चांगली आहे, ज्यांना इतर कोणतेही मोठे आजार नाहीत. त्याचप्रमाणे सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवून जगणाऱ्यांना कोरोनाचा सगळ्यात कमी त्रास होत असल्याचे दिसून येत आहे. माझ्या मागील वर्षातील प्रतिकारशक्तीवर लिहिलेल्या लेखांमध्ये सांगितल्याप्रमाणे ''Low immunity is unbalanced internal environment''. इम्यूनिटी एका दिवसात येत नसून ''sweat more in training'' प्रमाणं जीवनशैलीचा भाग म्हणून योग्य व्यायाम-योगाचा सराव, योग्य आहार, पुरेशी झोप आणि योग्य जीवनशैली या सर्वांनी विकसित होणार आहे. आणि अशानेच आपण ''bleed less in war'' ही अवस्था आपण गाठू शकणार आहोत.

कोविड होऊन गेलेल्या सर्वांनी पुन्हा पूर्वीच्या आयुष्याप्रमाणं बेधुंद होण्याआधी औषधांचा झालेला मारा, त्यांचा दुष्परिणाम व पूर्ववत शारीरिक शक्ती, स्टॅमिना, श्वसनाच्या आरोग्याचं पुनर्वसन व आलेली नकारात्मकता यांवर तातडीनं काम केलं पाहिजे. कमकुवत शरीर व मनानं चाललंय तसं चाललंय, असं न करता योगासनं, प्राणायाम यांचा अभ्यास करणं अत्यावश्यक आहे. त्याचबरोबर पौष्टिक आहार व वेळेत झोप याकडंही लक्ष द्यायला हवं. खऱ्या अर्थानं बरं होणं म्हणजे नुसतं ‘आजारी नाही’ असं नसून ‘रिकव्हरी आणि रिहॅबिलिटेशन’ हे दोन्ही अविभाज्य भाग आहेत.