शरीरशास्त्र : ‘बी-१२’च्या जीवनसत्त्वाचा प्रभाव

‘डॉक्टर मला फार थकल्यासारखे वाटत आहे. कशातच उत्साह वाटत नाही,’ अशी समस्या ऐकल्यास नक्की जाणवते संबंधित रुग्णामध्ये ‘बी-१२’ या जीवनसत्त्वाची कमतरता असू शकते. शरीर निरोगी ठेवण्यासाठी व प्रतिकारशक्ती वाढविण्यासाठी हे जीवनसत्त्व उपयुक्त आहे.

‘बी-१२’च्या कमतरतेची लक्षणे...

• प्रचंड थकवा, शिथिलता.

• हाता-पायाला मुंग्या येणे, बधीरपणा जाणवणे.

• शरीरातील रक्त कमी होणे.

• हृदयविकारची शक्यता वाढते.

• विस्मरण होणे, तोल जाणे.

• तोंडात व्रण/छाले येणे

‘बी-१२’ची कमतरता कोणाला जाणवू शकते?

आहारात ‘बी १२’चे प्रमाण कमी असणे.

नेहमी पित्ताचा त्रास असणारे पित्तनाशक औषधे घेत असतात, तसेच आतड्याचे विकार असणाऱ्यांमध्ये या जीवनसत्त्वाची कमतरता निर्माण होते.

‘बी-१२’ कोणत्या आहारातून मिळते?

शाकाहारी - दूध व दुग्धजन्य पदार्थ, कडधान्य, सुकामेवा (अक्रोड, सुके अंजीर, काळे मनुके, जर्दाळू), सोया दूध, डाळी.

मांसाहारी - मांस, अंडी, चिकन

‘बी-१२’च्या कमतरता कसे निदान करावे?

१) वरील लक्षणे असल्यास रक्ततपासणी करणे. ‘बी-१२’चे प्रमाण - १९०-९५० Pg/ml (नॉर्मल)

• उपाशीपोटी तपासण्याची गरज नाही.

• ही नॉर्मल रेंज फार मोठी आहे, त्यामुळे साधारणत- ३०० Pg/ml व जास्त ही नॉर्मल समजली जाते.

• १९०च्या खाली असल्यास कमतरता असते.

• २००-३०० - बॉर्डर लाइन

• त्याचबरोबर CBC व Folate हे सुद्धा तपासणे काही लोकांमध्ये गरजेचे असते.

(‘बी-१२’ पाण्यात मिसळणारे जीवनसत्त्व आहे. त्यामुळे त्यामध्ये अतिरिक्त डोसची लक्षणे कमी बघायला मिळतात. तरीही डोकेदुखी, उलटी, मळमळ, जुलाब हे त्याच्या अतिरिक्त डोसची लक्षणे आहेत.)

‘बी-१२’ कमी झाल्यास उपचार -

• ‘बी-१२’ इंजेक्शन हे प्रभावी आहे. शरीरातील प्रमाण वाढविण्यास मदत होते. इंजेक्शन घेण्यापूर्वी ॲलर्जी तपासणी करणे गरजेचे आहे.

• ‘बी-१२’च्या गोळ्याही उपलब्ध आहेत.

- आजकाल नाकाद्वारे ‘बी-१२’चे स्प्रे सुद्धा उपलब्ध आहेत.

(लेखक संचेती हॉस्पिटलमध्ये मणका तज्ज्ञ आहेत.)