बंद जागांची भीती

Nothing in life is to be feared. It is only to be understood. - Marie Curieवाटणाऱ्या भीतीतली फोलपणा समजून घेतला, वास्तविकता, reality समजून घेतली, की त्यावर मात करायला मदत होते. तज्ज्ञांच्या मदतीबरोबरच स्वमदत महत्वाची ठरते. मागील भागात आपण वेगवेगळे फोबिया आणि उपचार पद्धती पहिल्या. आज आपण ‘बंद जागांची भीती’ म्हणजेच claustrophobia या महत्त्वाच्या फोबियाविषयी पाहू..भयगंड (phobia), मूळ ग्रीक शब्द फोबस, म्हणजे विशिष्ट प्रसंग, घटना, गोष्टी, कृती, प्राणी इत्यादींची अकारण वाटणारी तीव्र स्वरूपाची भीती. ज्या प्रसंगांची, गोष्टींची भीती वाटते, त्यापासून पळ काढण्याची अतिरेकी व अवाजवी धडपड, तीव्र इच्छा हे भयगंडाचं प्रमुख लक्षण. अशा प्रकारची भीती सहन करण्याच्या पलीकडे जाते, तसंच दैनंदिन जीवनावर परिणाम करू लागते, तेव्हा ती व्यक्ती कोणत्यातरी अस्वस्थतेच्या आजाराने (Anxiety Disorder) ग्रस्त आहे हे नक्की..मेंदूतील अमिग्डला (Amygdala) व हिप्पोक्यामपस (Hippocapmpus) या भागांत एखादी भयकारी घटना नोंदवून ठेवलेली असते आणि तसाच काही प्रसंग पुन्हा घडणार किंवा तशाच काही गोष्टीला सामोरं जावं लागणार असं वाटतं, तेव्हा त्या व्यक्तीला पुन्हा तशाच शारीरिक व मानसिक लक्षणांचा अनुभव येतो जो पूर्वी आला होता.बहुतेक भयगंड हे निरर्थक व अवाजवी असतात. म्हणजे वास्तवात वाटणारी भीती ही पोकळ व कुठलाही आधार नसणारी असते. काहीतरी भयानक घडेल असं त्या व्यक्तीच्या मनानंच घेतलेलं असतं. मेंदूतील रसायनांचं असंतुलन हेच भयगंडाच्या आजारामागील मुख्य कारण होय..भयगंडाची लक्षणं व पूर्वचिन्हे : अस्वस्थतेच्या आजाराचीच बहुतेक लक्षणं व पूर्वचिन्हं यात दिसतात. ही लक्षणं भावनिक किंवा शारीरिक अशा दोन्ही प्रकारची असतात. कधी सौम्य असतात, तर कधी तीव्रपणे, जोरदारपणे (panic attack) जाणवतात. ज्या घटनेची, गोष्टीची भीती वाटत असते, ती घटना घडण्याची वेळ जवळ येऊ लागते तसतशी भीती वाढत जाते. घटना अटळ असेल, तर अस्वस्थता पराकोटीला पोहोचते.मला दीप्तीचा, सतीशच्या पत्नीचा फोन आला, तेव्हा तिचा स्वर गंभीर आणि काळजीयुक्त होता. ‘सर, सतीश नोकरी सोडायची म्हणतोय. कारण देतोय ते न पटणारं आहे. त्याच्या ऑफिसची नवीन जागा सहाव्या मजल्यावर आहे. चार लिफ्ट्स आहेत वर जायला; पण पुन्हा तेच कारण पुढं करतोय, की लिफ्टनं जाताना अतिशय त्रास होतो. त्यापेक्षा खाली कुठेतरी ऑफिस असेल अशी नोकरी बघतो..सर, इतकी चांगली नोकरी या कारणांसाठी सोडणं बरोबर आहे का हो? खूप समजावलं, ऐकतच नाहीय. घरातही अस्वस्थ असतो. रात्रीची नीट झोपही नाही.’ मी सतीशला भेटायला बोलावलं. आल्यानंतर पाचच मिनिटात त्याची अस्वस्थता वाढलेली दिसली. म्हणाला, ‘सर, ती खिडकी आणि पलीकडचा बाल्कनीचा दरवाजा उघडता का प्लीज? घुसमट होतेय. ऑक्सिजन कमी पडतोय असं वाटतंय.’मी म्हणालो, ‘अरे, आपल्या तिघांना पुरेल इतका ऑक्सिजन नक्कीच आहे या खोलीत. तुलाही पटतंय ते. बरोबर आहे ना?’ त्यावर म्हणाला, ‘पटतंय सर सगळं; पण हे हल्ली सारखंच वाटतं. घरी, बंद कारमध्ये आणि मुख्य म्हणजे लिफ्टने जाताना. वाटतं attack येईल. भीती वाटते. म्हणून तर नोकरी सोडायची म्हणतोय.’ सतीशला औषधोपचार आणि थेरपीची गरज होती. त्याला claustrophobia होता..बंद जागांची भीती हा एक फोबिया आहे ज्यामधे व्यक्तीला बंद जागेमध्ये प्रचंड अस्वस्थता निर्माण होते. त्याची अक्षरश: घुसमट होते. मग अशा जागा ती व्यक्ती टाळू लागते. अशा जागेत जाण्याची वेळ आली, की किंवा अशा ठिकाणी जाण्याच्या नुसत्या विचारांनी तिला विलक्षण घाबरायला होतं. तिच्या दैनंदिन जीवनातही अस्वस्थता जाणवत राहते. Claustrophobia हा शब्द claustrum या लॅटिन भाषेतून आला आहे. त्याचा अर्थ ‘बंद जागेत अडकणे’ असा आहे. आणि phobos म्हणजे भीती..कुठे हा फोबिया जाणवू शकतो? : ऑक्सिजन कमी पडेल अशी निराधार भीती वाटणाऱ्या सर्व ठिकाणी हा फोबिया जाणवू शकतोच. तसंच लिफ्ट्स, तयार कपड्यांच्या दुकानातील ट्रायल रूम्स, बोगदे, इमारतीचं बेसमेंट, भुयारी मार्ग, बंदिस्त खोली, विमानं, प्रचंड गर्दीची ठिकाणं अशा सर्वं ठिकाणी तो जाणवू शकतो. अर्थात एकाच व्यक्तीला ह्या सगळ्याच ठिकाणी त्रास जाणवेल असं नाही. योग्य औषधं आणि वेगवेगळ्या उपचार पद्धतींनी त्यावर मात करता येते..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

बंद जागांची भीती

Related Stories