Science Behind Fear : भीती मेंदूमध्ये निर्माण होते पण छातीत धडधडतं? जाणून घ्या भीती वाटण्यामागचं शास्त्र

Science Behind Fear : भीतीसाठी शरीराचे 5 भाग जबाबदार आहेत. मेंदूमध्ये भावना निर्माण होतात आणि आपले शरीर त्यावर प्रतिक्रिया देत असते. हे समजून घेण्यासाठी, आपल्याला मेंदूचे ते भाग समजून घ्यावे लागतील.भीती आणि चिंता... पण पोटात येतो गोळा. अशा स्थितीत श्वासोच्छ्वास वेगवान होतो आणि व्यक्तीला अस्वस्थताही वाटते. पण मेंदूमध्ये कोणत्याही प्रकारची भावना किंवा वेदना जाणवत नाही. असं का?

दुसरीकडे, विज्ञान तर म्हणते की भीती आणि चिंता यांचा उगम मेंदूमध्ये होतो. प्रक्रियाही येथूनच होतात. आता तुमच्या मनात प्रश्न निर्माण होत असेल की भीती जर मेंदूमध्ये जन्माला येते तर भावना पोटात किंवा हृदयात का जाणवतात. जाणून घेऊया उत्तर...संशोधकांचे म्हणणं आहे की मेंदूमध्ये भावना निर्माण होतात आणि आपले शरीर त्यावर प्रतिक्रिया देत असते. हे समजून घेण्यासाठी, आपल्याला मेंदूचे ते भाग समजून घ्यावे लागतील जे भीतीची प्रक्रिया निर्माण करतात.

अमिग्डाला (प्रमस्तिष्कखंड)

मेंदूचा हा भाग कानाजवळ असतो. बदामाच्या आकाराचे अमिग्डाला परिस्थितीचे महत्त्व किंवा भावनिकता ओळखते आणि त्याला प्रतिसाद कसा द्यायचा हे ठरवते. जेव्हा तुम्ही एखादी गोष्ट पाहता, तेव्हा त्या गोष्टीला कसा प्रतिसाद द्यायचा हे अमिग्डाला ठरवते. म्हणजे ती वस्तू खावी, तिथून पळ काढावा किंवा हल्ला करावा्रेट डिटेक्शन म्हणजेच भीती ओळखणे खूप महत्वाचे आहे. ही प्रक्रिया खूप वेगवान आहे, त्यामुळे अमिग्डाला तर्कशास्त्र लागू न करता प्रतिक्रिया देते. उदाहरणार्थ, जेव्हा आपण एखादा प्राणी आपल्या दिशेने येताना पाहतो तेव्हा आपण विचार न करता त्याच्यावर हल्ला करू लागतो.

हिप्पोकॅम्पस

मेंदूचा हा भाग नवीन शिकण्यासाठी किंवा लक्षात ठेवण्यासाठी जबाबदार असतो. त्याला मेंदूचे मेमरी हब असेही म्हणतात. हिप्पोकॅम्पस आणि अमिग्डाला एकमेकांशी जोडलेले आहेत. भीतीच्या संदर्भात काय धोकादायक आहे आणि सुरक्षित काय आहे हे हा भाग लक्षात ठेवतो.

उदाहरणाद्वारे आपण अमिगडाला आणि हिप्पोकॅम्पसची भूमिका समजून घेऊया..

जंगलात किंवा प्राणीसंग्रहालयात रागावलेला सिंह पाहून अमिगडालामध्ये भीती निर्माण होते. पण हिप्पोकॅम्पस भीतीला प्रतिसाद देतो. म्हणजेच प्राणीसंग्रहालयातील सिंहाला घाबरण्याची गरज नाही, जंगलात फिरणारा सिंह धोकादायक असल्याचे हिप्पोकॅम्पस सांगतो.

प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स

प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स डोळ्यांच्या वर आहे. हा भाग मुख्यतः भीतीच्या सामाजिक पैलूंशी संबंधित आहे. उदाहरणार्थ, जोपर्यंत कोणी तुम्हाला सांगत नाही की साप किंवा कुत्रा धोकादायक नाही तोपर्यंत तुम्हाला त्याची भीती वाटत नाही. हा कुत्रा किंवा साप अतिशय मितभाषी आहे असे कोणी म्हणताच तुमची भीती लगेच कमी होईल किंवा नाहीशी होईल.

पण, प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स हा मेंदूचा एक भाग म्हणून पाहिला जातो जो भावनांवर नियंत्रण ठेवतो. पण तुमच्या सामाजिक वातावरणानुसार तुम्हाला भीती वाटू शकते. उदाहरणार्थ, तुम्ही तुमच्या बॉसशी रोज बोलू शकता, पण नोकरीतून काढून टाकल्याची बातमी ऐकल्यानंतर तुम्हाला बॉसकडे जाण्याची भीती वाटू शकते.

मग जेव्हा तुम्हाला भीती वाटते तेव्हा शरीर का प्रतिक्रिया देते?

जेव्हा तुमचा मेंदू ठरवतो की एखाद्या परिस्थितीत घाबरणे किंवा एखादी गोष्ट पाहणे ही योग्य प्रतिक्रिया आहे, तेव्हा तो त्वरित कारवाई करण्यास तयार असतो. यासाठी तो न्यूरॉन्स आणि हार्मोन्सचे अनेक गट सक्रिय करतो. म्हणून, मेंदू धोका ओळखतो आणि आपले शरीर प्रतिक्रिया देत असते.शरीराची प्रतिक्रिया समजून घेण्यासाठी आपल्याला शरीराची व्यवस्था समजून घ्यावी लागेल.

मोटर कॉर्टेक्स

मेंदूचा हा भाग तत्काळ हालचाली करण्यासाठी विशिष्ट प्रकारच्या स्नायूंना सिग्नल पाठवतो. हे स्नायू आपल्या छातीत आणि पोटात असतात. हे स्नायू छाती आणि पोटाभोवतीच्या महत्त्वाच्या अवयवांचे रक्षण करतात. या अवयवांमुळे तुमच्या छातीत आणि पोटात तणावपूर्ण किंवा भीतीदायक परिस्थितीत घट्टपणा जाणवू शकतो.

सिंपथँटिक न्यूरॉन्स

सिंपथँटिक न्यूरॉन्स संपूर्ण शरीरात पसरलेले असतात. ते हृदय, फुफ्फुस आणि आतड्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात असतात. हे न्यूरॉन्स अधिवृक्क ग्रंथींना चालना देतात. त्यातून एड्रेनालाईन रिलीज होते. ते रक्ताद्वारे हृदयापर्यंत पोहोचते. जेव्हा भीती वाटते तेव्हा ही प्रक्रिया खूप वेगवान होते ज्यामुळे हृदयाचे ठोके वाढू लागतात. या काळात, सिंपथँटिक न्यूरॉन्स हृदयाचे ठोके आणि रक्त प्रवाह वाढवतात ज्यामुळे स्नायूंना रक्त पुरवठा होतो.

या संपूर्ण प्रक्रियेदरम्यान, तुम्हाला हृदयाची वाढलेली धडधड आणि छातीत रक्त प्रवाह दोन्ही जाणवते, म्हणूनच तुम्हाला हृदयात तीव्र भावना जाणवू शकतात. सिंपथँटिक न्यूरॉन्स फुफ्फुसांना देखील सिग्नल पाठवते. यामुळे श्वासोच्छवासाचा वेग वाढतो. अनेक वेळा श्वास घेणे कठीण होते.त्याचप्रमाणे, सिंपथँटिक न्यूरॉन्समुळे पोटात रक्त प्रवाह कमी होतो. तुमच्या गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल सिस्टीममधील हे बदल भीती आणि चिंता यांच्याशी संबंधित असू शकतात.

या सर्व संवेदना परत मेंदूपर्यंत पोहोचतात.पोट आणि छातीत जाणवणाऱ्या या सर्व संवेदना पाठीच्या कण्याद्वारे मेंदूकडे परत जातात. मेंदू या संकेतांवर जाणीव आणि बेशुद्ध अशा दोन्ही स्तरांवर प्रक्रिया करतो.'सायन्स अलर्ट' नुसार, तुमच्या मेंदूमध्ये भीती आणि चिंता निर्माण होतात, परंतु तुमचा मेंदू तुमच्या शरीराच्या कार्यात बदल घडवून आणल्यामुळे तुम्हाला त्या तुमच्या शरीरातही जाणवतात. भावना तुमच्या शरीरात आणि मनात दोन्हीमध्ये उद्भवतात, परंतु तुम्हाला त्यांच्या अस्तित्वाची जाणीव तुमच्या मनातून होत असते.