Healthy Liver : या कारणांमुळं होऊ शकतं यकृत खराब; या पाच लक्षणांकडे दुर्लक्ष करू नका!

Fatty liver disease : मनुष्याची एखादी किडनी खराब झाली. तर एकाच किडनीवर तो जिवंत राहू शकतो. पण, जर व्यक्तीचे लिव्हर खराब झाले तर त्याच्या जिवाला धोका असतो. यकृत जो पोटाच्या उजव्या भागात स्थित आहे.

 यकृत अन्न पचन, शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर काढणे, पित्त तयार करणे इत्यादी अनेक महत्वाची कार्ये करते. यकृताची इतरही अनेक कार्ये असतात, जी शरीराला निरोगी ठेवण्यासाठी खूप महत्त्वाची असतात.जगभरात लाखो लोक यकृताशी संबंधित गंभीर आजारांनी ग्रस्त आहेत.

 बदललेली लाईफस्टाईल, लठ्ठपणा यांमुळे यकृताशी संबंधित आजारांचा धोका वाढला आहे. त्यामुळे यकृताची योग्य ती काळजी घ्यावी लागते. निरोगी राहण्यासाठी गॅस्ट्रोएन्टेरोलॉजिस्ट डॉ.पीयूष रंजन यांनी अनेक महत्त्वाच्या टिप्स दिल्या आहेत.

आजकाल अस्वास्थ्यकर जीवनशैली, जास्त प्रमाणात मद्यपान, शारीरिक क्रियाशील नसणे यामुळे यकृताशी संबंधित समस्या वाढत आहेत. आज 'यकृत दिना'च्या दिवशी, डॉ. पियुष रंजन, वरिष्ठ सल्लागार आणि उपाध्यक्ष, गॅस्ट्रोएन्टेरोलॉजिस्ट विभाग, गंगाराम हॉस्पिटल यांनी यकृताचे गंभीर आजार, लक्षणे आणि यकृत निरोगी ठेवण्याचे मार्ग जाणून घेतले.

 यकृत आजारी असल्याची लक्षणे

एखादी व्यक्ती यकृताच्या आजाराने त्रस्त असेल, तर पहिले लक्षण कावीळ म्हणून दिसू शकते. मात्र, सुरुवातीला कोणतीही लक्षणे दिसत नाहीत. थकवा, भूक न लागणे, अशक्तपणा जाणवणे ही सामान्य लक्षणे आहेत.

जेव्हा यकृत ७०-८० टक्क्यांपर्यंत खराब होते तेव्हाच प्रामुख्याने लिव्हर सिरोसिसची लक्षणे दिसतात.

सुरुवातीला यकृतामध्ये कोणत्याही कारणाने जास्त नुकसान झाल्यास कावीळ होईल, अन्यथा भूक न लागणे, उलट्या होणे, मळमळ होणे अशी लक्षणे जाणवतात.

यकृताचे आरोग्य योग्य रहावे यासाठी उपाय

यकृत निकामी होतं कारण त्यामध्ये प्रामुख्याने हिपॅटायटीस ए, ई असतात. जे दूषित पाण्यामुळे होणाऱ्या संसर्गामुळे होतात. यामध्ये यकृत निकामी होऊ शकते. परंतु ते स्वत: ची पुनर्प्राप्ती होते. यासाठी औषधांची गरज नाही. हे टाळण्यासाठी हिपॅटायटीस ए लस द्यावी, स्वच्छ पाणी प्यावे.

हिपॅटायटीस बी आणि सी सामान्यतः रक्त संक्रमणाद्वारे आईकडून मुलाकडे जाऊ शकतात. हिपॅटायटीस बी साठी एक अतिशय प्रभावी लस देखील आहे. क्रॉनिक हिपॅटायटीस बी, सी कायम राहिल्यास यकृत सिरोसिस होतो.

संशोधनानुसार, सध्या 35 टक्के लोक फॅटी लिव्हर आजाराने ग्रस्त आहेत. बिघडलेली जीवनशैली तुम्हाला अधिकच आजारी बनवत आहे. फास्ट फूड खाणं, अवेळी जेवणं, काळजी न घेणं यामुळे फॅटी लिव्हरची समस्या वाढत आहे. यामुळेट वजन नियंत्रणात ठेवले पाहिजे. फास्ट फूड, तयार अन्न टाळावे. फ्रक्टोज असलेल्या गुणधर्माचे सेवन कमी करा.

यकृताच्या कर्करोगापासून दूर रहा

शारीरिक हालचाली न करणे, अल्कोहोलचे सेवन अधिक केल्यानंतरही असे होते. नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी यकृत रोग, अल्कोहोलिक यकृत रोग, हिपॅटायटीस बी, सी, तीव्र विषाणूजन्य हिपॅटायटीस ए आणि ई हे देखील यकृत संबंधित प्रमुख रोग आहेत, ज्यावर उपचार न केल्यास यकृत सिरोसिस, यकृत निकामी होणे, यकृताचा कर्करोग होऊ शकतो.

यकृत निरोगी ठेवण्याचे उपाय

- यकृताचे आजार टाळायचे असतील तर दारूचे सेवन कमी करा. मद्यपान मर्यादित प्रमाणात करा.

- यकृताचे आजार टाळण्यासाठी शरीराचे वजन निरोगी ठेवणे फार महत्वाचे आहे.

- यासाठी जास्त चरबीचे सेवन टाळा. वजन नियंत्रणात ठेवण्यासाठी रोज व्यायाम करा.

- लठ्ठपणा आणि मधुमेहापासून स्वत:ला सुरक्षित ठेवण्यासाठी आरोग्यदायी आहार आणि जीवनशैलीचा अवलंब करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

- हिपॅटायटीस बी, सी ची लस उपलब्ध आहे. ती प्रत्येकाला मिळालीच पाहिजे. रक्त संक्रमण सराव दरम्यान सतर्क रहा.  

- रक्तदान करताना किंवा रक्त घेताना काळजी घ्या.

- वापरलेल्या इंजेक्शनऐवजी नवीन सुई वापरणे खूप महत्वाचे आहे. अशा परिस्थितीत एखाद्याला हिपॅटायटीस झाला तर इतरांनाही तो होऊ शकतो.

-टॅटू काढतानाही काळजी घेतली पाहिजे. यामुळे हिपॅटायटीस होण्याची शक्यताही वाढते. ते स्वच्छ असावे, सुया सामायिक केल्या जाऊ नयेत.

- तीव्र हिपॅटायटीस टाळण्यासाठी स्वच्छ पाणी प्यावे. अशा अन्नाचे सेवन करा जे ऍन्टीओबेसिटीमध्ये मदत करते.

- फ्रक्टोजयुक्त पदार्थ, चरबीयुक्त पदार्थ, प्रक्रिया केलेले पदार्थ यांचे सेवन कमी करा.