फुफ्फुसाच्या आरोग्याची चाचणी

- डॉ. विराज वैद्य, संस्थापक, मेधा-एआय

अशा जगात जिथे हवेच्या गुणवत्तेशी अनेकदा तडजोड केली जाते, तिथे आपली फुप्फुसे आपल्याला मोकळेपणाने श्‍वास घेण्यासाठी ओव्हरटाइम काम करतात. ती हे महत्त्वपूर्ण कार्य किती चांगले करत आहेत हे वेळोवेळी तपासणे महत्त्वाचे आहे. पल्मोनरी फंक्शन टेस्ट (PFT) फुफ्फुसे किती प्रभावीपणे कार्य करत आहेत हे सांगतात.

पल्मोनरी फंक्शन टेस्ट ही चाचण्यांची मालिका आहे जी तुमची फुफ्फुसे किती प्रमाणात हवा घेतात आणि हवा सोडतात आणि ती रक्तात ऑक्सिजन किती कार्यक्षमतेने हस्तांतरित करतात हे मोजते. चाचण्यांदरम्यान, तुम्हाला स्पिरोमीटर नावाच्या यंत्रामध्ये श्वास घेण्यास सांगितले जाईल, जे तुम्ही विशिष्ट वेळेत श्वास घेताना आणि बाहेर टाकलेल्या हवेचे प्रमाण आणि गती रेकॉर्ड करते.

या चाचण्यांचे मोजमाप करणारे काही महत्त्वाचे निकष खालीलप्रमाणे आहेत -

• फुफ्फुसाची मात्रा : फुफ्फुसांमध्ये एकूण हवेचे प्रमाण.

• क्षमता : तुम्ही किती हवा श्वास घेऊ शकता आणि बाहेर टाकू शकता. फुफ्फुसाच्या ऊतींना प्रतिबंधित करणाऱ्या रोगांबद्दल चिंता असल्यास महत्त्वाचा उपाय.

• प्रवाह दर : तुम्ही किती लवकर हवा तुमच्या फुफ्फुसात आणि बाहेर हलवू शकता.

• गॅस एक्सचेंज : तुमची फुफ्फुसे तुमच्या रक्तप्रवाहात आणि त्यातून ऑक्सिजन आणि कार्बन डायऑक्साइड हस्तांतरित करण्यास किती सक्षम आहेत.

या चाचण्या महत्त्वाच्या आहेत, कारण त्या फुफ्फुसाचा आजार त्याच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात ओळखू शकतात. अस्थमा, क्रॉनिक ब्राँकायटिस किंवा एम्फिसीमा यासारख्या फुफ्फुसाच्या स्थितीचे आधीच निदान झालेल्यांसाठी, पीएफटी रोगाच्या प्रगतीवर आणि उपचारांच्या परिणामकारकतेवर लक्ष ठेवण्यास मदत करतात.

पीएफटी कधी करावी?

• तुम्हाला श्वास लागणे, जुनाट खोकला, श्वासोच्छ्‌वास असामान्य पद्धत किंवा घरघर यासारखी लक्षणे जाणवत असल्यास.

• तुम्ही धूम्रपान करणारे असल्यास किंवा हानिकारक प्रदूषक, रसायने किंवा धूळ यांच्या संपर्कात असल्यास.

• तुमच्या कुटुंबात फुफ्फुसाच्या आजाराचा इतिहास असल्यास.

• तुमच्यावर फुफ्फुसाच्या आजारासाठी उपचार केले जात असल्यास आणि तुमच्या उपचारांच्या परिणामकारकतेचे मूल्यांकन करणे आवश्यक असल्यास.

प्रश्‍नमंजूषा

खालील लक्षणांना ‘होय’ किंवा ‘नाही’ असे उत्तर द्या :

• जिने चढणे यासारख्या हलक्या हालचालींनंतर तुम्हाला वारंवार श्वास घेण्यास त्रास होतो का?

• तुमची व्यायाम करण्याची किंवा शारीरिक क्रियाकलाप करण्याची क्षमता कमी झाल्याचे तुमच्या लक्षात आले आहे का?

• श्वास घेताना अनेकदा छातीत घट्टपणा किंवा घरघराचा आवाज जाणवतो का?

• तुम्हाला सतत खोकला येत आहे जो अनेक आठवडे टिकतो किंवा कफ येतो?

• कफ किंवा रक्ताच्या रंगात लक्षणीय बदल आहे का?

तुम्ही यापैकी कोणत्याही प्रश्नाला ‘होय’ असे उत्तर दिल्यास, तुमच्या डॉक्टरांशी पल्मोनरी फंक्शन चाचणीबद्दल चर्चा करण्याची वेळ येऊ शकते.

फुफ्फुसाचे कार्य समजून घेणे आणि त्याचे निरीक्षण करणे ही श्वसन आरोग्याची गुरुकिल्ली आहे. स्पिरोमीटरमध्ये श्वास घ्या - आणि आपल्या फुफ्फुसांना त्यांची योग्य काळजी मिळत असल्याचे सुनिश्चित करा.