मुंबई : मुलांचा खेळण्याचा वेळ कमी झाला असून सतत टॅबलेट किंवा टीव्ही पाहिल्याने लहान वयातच ऑटिझम स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर (ASD) ची लक्षणे दिसून येत आहेत.
अलीकडे झालेल्या वैद्यकीय अभ्यासानुसार, टीव्ही, व्हिडिओ गेम, आयपॅड किंवा कॉम्प्युटरसह स्क्रीनसमोर खूप वेळ घालवणाऱ्या अनेक लहान मुलांमध्ये ऑटिझमशी संबंधित लक्षणे आढळतात.
जेव्हा पालक काही महिन्यांसाठी स्क्रीन टाईम कमी करतात तेव्हा ही लक्षणे दूर होतात. हा सिंड्रोम "व्हर्च्युअल ऑटिझम" म्हणून ओळखला जातो, किंवा ऑटिझम संगणकाच्या स्क्रीनद्वारे आणला जातो.
रोमानियातील क्लिनिकल मानसशास्त्रज्ञ डॉ. मारियस झाम्फिर यांनी "व्हर्च्युअल ऑटिझम" या संज्ञेचा शोध लावला. हेही वाचा - 'नाटू नाटू..'ला मिळाला पुरस्कार..पण पुढे काय ?
व्हर्च्युअल ऑटिझमचे मूल्यांकन करणे आव्हानात्मक ठरते. परंतु मुलाच्या मेंदूच्या विकासासाठी आणि संपूर्ण कुटुंबाच्या मानसिक आरोग्यासाठी मुलाची ऑटिस्टिक लक्षणे, ऑटिझम स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर किंवा व्हर्चुअल ऑटिझममुळे दिसून येत आहेत का, हे पाहाणे महत्त्वाचे ठरते.
भारतात ऑटिझमचे प्रमाण वाढत असून यामुळे पालक, शाळा आणि आरोग्यसेवा व्यावसायिकही चिंताग्रस्त झाले आहेत.
पूर्वीच्या पिढ्यांपेक्षा हल्लीच्या पिढीतील मुलांना इलेक्ट्रॉनिक माध्यमांमध्ये जास्त रस दिसून येतो. तज्ज्ञांनी केलेल्या अभ्यासानुसार वाढलेला स्क्रीन टाईम हा मेलेनोप्सिन-संप्रेषण करणारे न्यूरॉन्स आणि कमी झालेल्या गॅमा-अमीनोब्युटीरिक ऍसिडन्यूरोट्रांसमीटरशी संबंधित आहे.
यामुळे असामान्य वर्तन, मानसिक आणि भाषिक विकास कमी होतो आणि इतर समस्या येतात.
स्क्रीनच्या वापराचा मेंदूवर काय परिणाम होतो ?
लहान मुले दररोज चार किंवा त्याहून अधिक तास गॅजेट्सचा वापर करत असतील तर अशा मुलांच्या पालकांना तज्ज्ञांनी सावधानतेचा इशारा दिला आहे.
आभासी जगात जास्त वेळ घालवल्याने लहान मुलांच्या मेंदूवर दुष्परिणाम होतो. यामुळे बोलण्यात तोतरेपणा येऊ शकतो तसेच मानसिक समस्या उद्भवू शकतात.
अतिरिक्त स्क्रीन टाईम मेंदूच्या मेलाटोनिन आणि डोपामाइनच्या उत्पादन वाढीस कारणीभूत ठरते. रात्री चांगली झोप येण्यासाठी संघर्ष करावा लागतो. लोकांशी संवाद साधताना अडचणी येतात आणि त्यांना नैराश्य किंवा राग देखील येऊ शकतो.
यातून निर्माण होणाऱ्या आक्रमकतेमुळे त्यांच्या नातेसंबंधांना हानी पोहोचू शकते आणि त्यांचा स्वाभिमानही कमी होऊ शकतो.
मुलाच्या मूलभूत विकासाच्या गरजांचा आदर करणे महत्त्वाचे आहे. मुलांनी संवाद साधणे, सहानुभूती दाखवणे आणि गंभीर सामाजिक कौशल्ये आत्मसात करणे शिकले पाहिजे. पालकांनी दररोज मुलांशी संवाद साधला पाहिजे.
प्री स्कूलरसाठी स्क्रीन टाईम दररोज एक तासापेक्षा जास्त नसावा. मुलांनी त्यांच्या वाढीसाठी आणि आरोग्यासाठी आवश्यक असलेल्या अतिरिक्त क्रियाकलापांमध्ये भाग घेतला पाहिजे.
मुलांच्या चांगल्या आरोग्यासाठी आणि मेंदूच्या विकासासाठी त्यांना गॅजेट्सपासून दूर ठेवणे योग्य राहील. इलेक्ट्रॉनिक स्क्रीन मीडियाच्या अत्याधिक वापरामुळे एखाद्या मुलास व्हर्च्युअल ऑटिझम समस्या सतावू शकते.
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.
