देवी दुर्गा देवीच्या उपासनेचे नऊ दिवस, शारदीय नवरात्री २६ सप्टेंबर २०२२ (सोमवार) पासून ५ ऑक्टोबर २०२२ (बुधवार) पर्यंत चालेल. असे म्हणतात की या नऊ दिवसांत जो कोणी दुर्गादेवीची खऱ्या मनाने आणि भक्तिभावाने पूजा करतो, त्याला शांती, सुख आणि समृद्धी मिळते कारण देवी त्यांचे सर्व संकट दूर करते.
नवरात्रीच्या काळात, नऊ दिवस, दुर्गा देवीच्या नऊ वेगवेगळ्या रूपांची पूजा केली जाते. शारदीय नवरात्र हा हिंदूंमधील सर्वात शुभ आणि महत्त्वाचा सण आहे.हिंदू कॅलेंडरनुसार, हा सण शरद ऋतूतील अश्विन शुक्ल पक्षाच्या प्रतिपदेपासून सुरू होतो आणि देशभरात, विशेषतः महाराष्ट्र, बंगाल आणि गुजरातमध्ये मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो.
हिंदू धर्मात नवरात्रीला विशेष महत्त्व आहे आणि वर्षातून दोनदा साजरा केला जातो. हिंदू नववर्षाची सुरुवात ही चैत्र नवरात्रीपासून मानली जाते, तर शारदीय नवरात्र हे वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचे प्रतीक मानले जाते.
नवरात्रीच्या काळात, देवी दुर्गेचा आशीर्वाद मिळविण्यासाठी भक्त संपूर्ण नऊ दिवस उपवास करतात आणि शेवटच्या दिवशी पूजा करतात आणि उपवास सोडतात.पहिल्या दिवशी कलशाची स्थापना केली जाते ज्याला घटस्थापना देखील म्हणतात.
आणि दुर्गा उत्सव पश्चिम बंगालमध्ये नवरात्रीच्या शेवटच्या चार दिवसांसाठी म्हणजेच षष्ठीपासून (सिंहावर स्वार होणार्‍या आणि चार दुर्गाशांड असलेल्या देवी कात्यायनीला समर्पित) पासून नवमीपर्यंत साजरा केला जातो. गुजरातमध्ये नऊ दिवसांच्या उत्सवात गरबा नृत्य खूप प्रसिद्ध आहे.नवरात्रीला भाविक पूजा करतात.
नवरात्रोत्सवाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. नवरात्रीचा उत्सव वर्षातून चार वेळा साजरा केला जातो - माघ नवरात्री (हिवाळ्यात-जानेवारी), चैत्र किंवा वसंत (वसंत ऋतूत मार्च-एप्रिल), आषाढ (पावसाळ्यात-ऑगस्ट) आणि शारदीय (शरद ऋतूमध्ये).शारदीय नवरात्र हे असत्यावर सत्याच्या विजयाचे प्रतीक आहे. शास्त्रात त्याच्याशी संबंधित दोन पौराणिक कथा आहेत
पहिल्यानुसार, देवी दुर्गेने महिषासुर नावाच्या राक्षसाचा वध केला, ज्याने भगवान ब्रह्मदेवाकडून वरदान मागितले होते की पृथ्वीवर राहणारा कोणताही देव, राक्षस किंवा व्यक्ती त्याला मारू शकत नाही. वरदान मिळाल्यानंतर महिषासुराने जगात दहशत निर्माण करण्यास सुरुवात केली. तेव्हा महिषासुराचा वध करण्यासाठी देवी दुर्गेचा जन्म झाला.
देवी आणि दानव यांच्यात सलग नऊ दिवस भयंकर युद्ध झाले ज्याने त्रिलोक - पृथ्वी, स्वर्ग आणि नरक हादरले. पौराणिक कथेनुसार, महिषासुर खूप हुशार होता कारण युद्धाच्या वेळी तो देवीला गोंधळात टाकण्यासाठी त्याचे रूप बदलत राहिला आणि दहाव्या दिवशी जेव्हा राक्षसाने म्हशीचे रूप धारण केले तेव्हा देवी दुर्गेने आपल्या 'त्रिशूलाने' त्याच्या छातीत छेद केला.
दुसर्‍या कथेनुसार सीतेला लंकेतून वाचवण्यासाठी रावणाशी युद्ध करण्यापूर्वी प्रभू रामाने दुर्गादेवीची नऊ दिवस पूजा केली होती. त्याच्या भक्तीने प्रसन्न होऊन तिने त्याला विजयाचा आशीर्वाद दिला. दहाव्या दिवशी रामाने रावणाचा पराभव करून लंका जिंकली. हा दिवस विजयादशमी किंवा दसरा म्हणून साजरा केला जातो.
नवरात्री देवीची ९ रूपे
१. शैलपुत्री देवी
नवरात्रीची सुरुवात देवी शैलपुत्रीच्या पूजेने होते ज्याला पर्वताची कन्या म्हणूनही ओळखले जाते कारण संस्कृतमध्ये कन्या म्हणजे 'पुत्री' आणि पर्वत म्हणजे 'शैल' (शैल+पुत्री = शैलपुत्री). ती नंदी नावाच्या पांढऱ्या बैलावर स्वार होते आणि तिच्या एका हातात त्रिशूल आणि दुसऱ्या हातात कमळ आहे. या दिवशी भक्त देवी शैलपुत्रीला शुद्ध देशी तूप किंवा त्यापासून बनवलेले अन्न अर्पण करतात जेणेकरून त्यांना निरोगी आयुष्याचा आशीर्वाद मिळेल. तिचा आवडता रंग पांढरा आहे.
२. देवी ब्रह्मचारिणी
नवरात्रीच्या दुसऱ्या दिवशी, भक्त देवी ब्रह्मचारिणीची पूजा करतात. ज्याला भक्ती आणि तपश्चर्येची जननी म्हणूनही ओळखले जाते. तिच्या आशीर्वादासाठी साखरेचे पदार्थ अर्पण करून. हे रूप देवी पार्वतीचे प्रतीक आहे जेव्हा ती भगवान शिवाला प्रसन्न करण्यासाठी अनेक वर्षे गहन ध्यानात गुंतलेली होती. तिच्या उजव्या हातात जपमाळ (रुद्राक्ष माळ) आणि डाव्या हातात कमंडलू असलेली पांढरी वस्त्रे सजलेली आहेत. तिचा आवडता रंग लाल आहे.
3. चंद्रघंटा देवी
तिसर्‍या दिवशी, भक्त चंद्रघंटा देवीची पूजा करतात, तिला राक्षसांचा नाश करणारी देवी म्हणूनही ओळखले जाते. तिला १० हात आहेत आणि त्यापैकी नऊ हातात त्रिशूळ, गदा, धनुष्य, बाण, कमळ, तलवार, घंटा आणि एक जलपात्र आहे आणि एक हात तिच्या भक्तांना आशीर्वाद देणारी अभय मुद्रामध्ये आहे. तिच्या कपाळावर अर्धचंद्र आहे, म्हणूनच तिला चंद्रघंटा म्हणतात. ती वाघावर स्वार होते आणि तिचा आवडता रंग शाही निळा आहे. असे मानले जाते की भक्तांनी तिला खीर अर्पण केल्यास ती त्यांचे सर्व दुःख दूर करते.
४. कुष्मांडा देवी
चौथ्या दिवशी, भक्त देवी कुष्मांडाची पूजा करतात. असं म्हणतात की तिने तिच्या दिव्य आणि तेजस्वी हास्याने जग निर्माण केले आहे. तिला आठ हात असून ती सिंहावर स्वार होते. यावेळी, भक्त तिला मालपुआ देतात जे तिचे आवडते खाद्य मानले जाते. तिचा आवडता रंग पिवळा आहे.
५. देवी स्कंदमाता
पंचमी किंवा मातृत्व आणि मुलांची देवी म्हणूनही ओळखली जाणारी देवी स्कंदमाता. नवरात्रीच्या पाचव्या दिवशी तिची पूजा केली जाते. तिला चार हात आहेत त्यापैकी दोन हातांनी कमळ धारण केले आहे आणि इतर दोन हातांमध्ये पवित्र कमंडलू आणि घंटा आहे.तिला तीन डोळे आणि चमकदार रंग आहे. देवीने भगवान कार्तिकेय किंवा स्कंद आपल्या मांडीवर घेतले आहे म्हणून तिला स्कंदमाता म्हणतात. तिचा आवडता रंग हिरवा आणि तिची आवडती खाद्यपदार्थ केळी.
६. देवी कात्यायनी
नवरात्रीच्या सहाव्या दिवशी, भक्त देवी शक्तीच्या रूपांपैकी एक 'कात्यायनी' किंवा योद्धा देवीची पूजा करतात. तिला चार हात आहेत ज्यात तलवार, ढाल, कमळ आणि त्रिशूळ आहेत.ती सिंहावर स्वार होते. तिचा आवडता रंग राखाडी आहे. भाविक देवीला प्रसाद म्हणून मध अर्पण करून पूजा करतात.
७. कालरात्री देवी
नवरात्रीच्या सातव्या दिवशी देवी पार्वतीच्या सर्वात उग्र स्वरूपांपैकी एक म्हणजे कालरात्रीची पूजा केली जाते. ह्या देवीला काली म्हणूनही ओळखले जाते. असं म्हणतात की ह्या देवीने शुंभ आणि निशुंभ या राक्षसांना मारण्यासाठी स्वतःच्या त्वचेच्या रंगाचा त्याग केला आणि गडद रंग स्वीकारला. ती गाढवावर स्वार होते. तिला चार हात आहेत आणि तिच्याकडे तलवार, त्रिशूळ आणि एक फास आहे आणि चौथा हात भक्तांना आशीर्वाद देण्यासाठी अभय आणि वरदा मुद्रा आहे. तिचा आवडता रंग केशरी आहे आणि प्रसाद म्हणून भक्त गूळ देतात.
८. देवी महागौरी
अष्टमी किंवा नवरात्रीचा आठवा दिवस हा चार हात असलेली देवी महागौरी यांना समर्पित आहे. जी बैल किंवा पांढर्‍या हत्तीवर स्वार होऊन हातात त्रिशूल आणि डमरू घेऊन जाते. तिचा आवडता रंग मोरपंखी आहे. महागौरीला भाविक नारळ अर्पण करतात.
९. देवी सिद्धिदात्री
देवी सिद्धिधात्री हे कमळावर विराजमान असलेल्या दुर्गेचे शेवटचे रूप आहे. तिला चार हात आहेत आणि तिच्या हातात गदा, चक्र, पुस्तक आणि कमळ आहे.तिचा आवडता रंग गुलाबी आहे. अनैसर्गिक घटनांपासून सुरक्षेसाठी आणि सुरक्षिततेसाठी उग्र देवी तिळावर प्रसन्न होते.
नवरात्रीतील १० गुण ज्याबद्दल तुम्हाला माहित असणे आवश्यक आहे.
१. नवरात्र हा भारतातील सर्वात महत्वाचा आणि शुभ सण आहे जो जगभरातील हिंदूंनी साजरा केला जातो जो दुर्गा देवीच्या नऊ रूपांना समर्पित आहे.
२. नवरात्री हा शब्द संस्कृत भाषेतून आला आहे - नव' म्हणजे 'नऊ' आणि 'रात्री' म्हणजे 'रात्र'.
३. नवरात्र वर्षातून चार वेळा येते - माघ नवरात्र, चैत्र किंवा वसंत नवरात्र, आषाढ नवरात्र, आणि शारदीय नवरात्र त्यांपैकी दोन - चैत्र आणि शारदीय नवरात्र उत्सव मोठ्या थाटामाटात साजरे केले जातात.
४. नवरात्री हा नऊ दिवसांचा कालावधी आहे जो दुर्गा देवीच्या नऊ अवतारांच्या उपासनेला समर्पित आहे.
५. घटस्थापना याला कलश स्थापना देखील म्हटले जाते, हा नवरात्रीच्या दरम्यानचा एक महत्त्वाचा विधी आहे जो नऊ दिवसांच्या उत्सवाची सुरुवात करतो.
६. शारदीय नवरात्रीची सुरुवात चांद्र महिन्याच्या आश्विन महिन्याच्या पहिल्या दिवशी होते जी या वर्षी २६ सप्टेंबर पासून ५ ऑक्टोबर रोजी आश्विन महिन्याच्या दहाव्या दिवशी समाप्त होते.
७. दुर्गापूजा नवरात्रीच्या सहाव्या दिवशी सुरू होऊन दहाव्या दिवसापर्यंत चालते. नऊ दिवसांच्या उत्सवादरम्यान, भक्त प्रार्थना करतात, दांडिया रास आणि गरब्यात भाग घेतात आणि देवी दुर्गाला प्रसन्न करण्यासाठी प्रसाद देतात.
८. नऊ दिवस चालणारा हा उत्सव देवी दुर्गेच्या नऊ रूपांना समर्पित आहे - शैलपुत्री/प्रतिपदा, ब्रह्मचारिणी/द्वित्या, चंद्रघंटा/तृत्या, कुष्मांडा/चतुर्थी, स्कंदमाता/पंचमी, कात्यायनी/षष्ठी, कालरात्री/सप्तमी, महागौरी/सिद्धात्री/ नवमी, विजयादशमी (दसरा)
९. भाविक नऊ दिवस उपवास करतात आणि धान्य, कांदे, मांस आणि दारू टाळतात.
१०. अनेक ठिकाणी भक्त कन्यापूजन किंवा कंजक पूजन अष्टमीला (नवरात्रीच्या आठव्या दिवशी) करतात तर काही नवमीला करतात.
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.