गाव - शिवाराला पारखी झाली फुलपाखरं, पण कशामुळे ?

सांगली - आपल्या शिवार आणि बागेतून आता फुलपाखरं हद्दपार झाली आहेत. गेल्या वीस ते पंचवीस वर्षात हे प्रमाण थोडे थोडके नव्हे तर साठ ते सत्तर टक्के इतके घटले आहे. त्याचे मोठे दुष्परिणाम अन्नसाखळीवर होत असल्याचे फुलपाखरांचे अभ्यासक प्रा.सुरेश गायकवाड यांनी सांगितले. 

देशातील फुलपाखरांच्या सुमारे पंधराशेवर जाती आहेत. त्यापैकी  सांगली परिसरात ८५ ते ९० जातींची फुलपाखरं आढळतात. अंडी, अळी, कोष आणि मग फुलपाखरू असे जीवनचक्र असते. फुलपाखरांना दोन प्रकारच्या वनस्पती लागतात. नेक्‍टर प्लांट - ज्यातून फुलपाखरांना मकरंद मिळतो. उदा. घाणेरी, एक्‍सझोरा, पेंटास, खुपिया, हेमेलिया आणि  होस्ट प्लांट - ज्यावर फुलपाखरांच्या अळ्या पान खाऊन जगतात, मात्र सगळी फुलपाखरे फुलांवर बसत नाहीत. काही फुलपाखरे चिखल, शेण, ओली माती, कुजलेली फळ, वनस्पतींनी पाझरलेला द्रव व मलमूत्र यांच्याकडेदेखील आकर्षित होतात. फुलपाखरू निसर्गचक्रातील अत्यंत महत्वाचा घटक आहे. यावर कोळी , पाली , सरडे , पक्षी असे विविध घटक अवलंबून आहेत. 

हेही वाचा - लईभारी ! महापुरात बुडूनही उसाचे ३८ गुंठ्यात १४७ टन उत्पादन 

अवघी दहा वीस टक्केच फुलपाखरं

प्रा. गायकवाड म्हणाले,‘‘पूर्वी दिवाळीत मोठ्या संख्येने फुलपाखरं दिसायची. दसऱ्याला घटस्थापनेसाठी माती आणायला गेल्यानंतर कोरट्याळच्या झाडावर थवे दिसायचे. मात्र किटकनाशक-तणनाशकांच्या वापरामुळे फुलपाखरांवर गंडातर आलं. आता अवघी दहा वीस टक्केच फुलपाखरं दिसतात. जंगलातच आता फुलपाखरांचं अस्तित्व उरलं आहे. अग्निशिखा वनस्पतीवर किमान पन्नासांवर प्रकारची फुलपाखरं दिसतात. ’’

हेही वाचा - अबब ! गडहिंग्लजला जवारी मिरचीला इतका उच्चांकी दर 

कीटकनाशकांचा वापर फुलपाखरांच्या मुळावर

फुलपाखरांचे अभ्यासक सर्वदमन कुलकर्णी म्हणाले,‘‘ फुलपाखरू हे चांगल्या वातावरणाचे द्योतक आहे, कोणत्याही परिसंस्थेमध्ये झालेल्या चांगल्या व वाईट बदलाचे निदर्शक म्हणून फुलपाखरू उपयोगी पडतात. काँक्रिटीकरण आणि कीटकनाशकांचा वापर फुलपाखरांच्या मुळावर उठला आहे. त्यांचा अधिवास नष्ट होत आहे. रस्त्याकडेची झुडपे हटवल्यानेही  त्यांची अन्नसाखळी तुटली. फुलपाखरं पाहण्यासाठी पडीक रानमाळावरच जावे लागतेय. कोकणात सध्या मोठ्या संख्येने फुलपाखरं दिसत आहेत.’’ 

ब्लु मोरमॉन

जून २०१५ मध्ये ‘ब्लू मोरमॉन’ हे महाराष्ट्राचे राज्य फुलपाखरू म्हणून घोषित करण्यात आले. राज्य फुलपाखरू घोषित करणारे महाराष्ट्र हे पहिले राज्य ठरले. या फुलपाखरासाठी मराठी नाव ‘नीळपंख’, नीळवंत तसेच राणी पाकोळी नावाने ओळखले जाते.