प्राप्तिकर- कशाने मिळेल सूट, कशावर भरावा लागेल कर....

ॲड. प्रतिभा देवीचालू आर्थिक वर्षात (२०२२-२३) करबचतीसाठी केलेल्या विविध गुंतवणुकीचे पुरावे सर्वसाधारणपणे डिसेंबर महिन्यात आपापल्या संस्थेकडे वा कंपनीकडे सादर करावे लागतात. प्राप्तिकर कायदा १९६१ नुसार कोणत्या कलमाखाली कोणती सवलत मिळत असते, हे जाणून घेणे महत्त्वाचे ठरते.....कोणत्याही उत्पन्नावरील कर म्हणजे प्राप्तिकर. हा विशिष्ट बाबींपासून निर्माण झालेल्या प्राप्तीवर (उत्पन्न) व एकंदर प्राप्तीवर आकारतात. प्राप्तिकर हा प्रत्यक्ष कर आहे. (Know various rebates in income tax slabs)अर्थप्राप्तीचे सहा वर्ग किंवा प्रकार मानतात : (१) पगार, (२) रोख्यांवरील व्याज, (३) स्थावर मालमत्तेपासूनचे उत्पन्न, (४) व्यापार-धंदा-व्यवसाय यांपासून मिळणारा नफा, (५) इतर उत्पन्न आणि (६) भांडवली स्वरूपाचा नफा. वेगवेगळ्या प्रकारच्या प्राप्तीसाठी असलेल्या नियमांच्या दृष्टीनेच हे वर्गीकरण करण्यात आले आहे. या सर्व वर्गांतील निव्वळ प्राप्ती एकत्र करून तीवर साकल्याने प्राप्तिकर आकारण्यात येतो.प्राप्तिकर कायद्याच्या (Income Tax Act) कलम १७ (१) खाली वेतनाची व्याख्या आपण पाहू.वेतन म्हणजे नियोक्ता आणि कर्मचारी याचे नाते. वेतनातील प्रकार १) रोजगार, २) निवृत्तीवेतन, ३) उपदान, ४) वेतन अंतर्गत मिळणारे वेतनाव्यतिरिक्त फायदे, ५) आगाऊ मिळणारे वेतन, ६) भविष्यनिर्वाह निधी.नोकरी (Service) करणाऱ्या व्यक्तीला त्याने केलेल्या बचतीसाठी (Savings) प्राप्तिकर विवरणपत्र (रिटर्न) भरताना त्याचे पुरावे सादर करावे लागतात. प्राप्तिकर कायद्याप्रमाणे पगारदार व्यक्तीला नोकरीत मिळालेल्या भत्यासाठी कपात आणि सवलती लागू होतात. त्या आपण पाहूया..मिळणारे भत्ते आणि सवलतीप्राप्तिकर कायदा कलम १५, १६, १७ प्रमाणे पगारदार कर्मचाऱ्यांच्या कर भरण्याचे गणित ठरविले जाते.१) एचआरए : (घराचे भाडे नियोक्ताकडून मिळत असेल तर) * मूलभूत पगाराच्या कमी १० टक्के (भाडे + महागाई भत्ता), * ४० टक्के (+ महागाई भत्ता) मेट्रो नसलेले गाव/५० टक्के (भाडे+ महागाई भत्ता) मेट्रो शहरात मानक (स्टँडर्ड) कपात मर्यादा पगारदारांना ५०,००० असते, तर घरभाडे कर्मचाऱ्यांच्या वेतनवर ठरविले जाते.२) एलटीए : नोकरी करणाऱ्यांनी रजा घेऊन बाहेरगावी गेल्यास हा भत्ता मिळतो आणि तो करमुक्त असतो. चार वर्षांच्या कालावधीत दोन वेळेला हा फायदा घेता येतो. पहिल्या दोन वर्षांत प्रवासासाठी सुटी घेतली नसेल तर ती पुढच्या कालावधीत मागची भरून काढता येते. या भत्त्याच्या सवलतीसाठी काही मर्यादा आहेत- • हा भत्ता फक्त देशात प्रवास करण्यासाठी असतो. परदेश प्रवासाला ही सवलत नाही. • हा प्रवास रेल्वे, विमान किंवा सार्वजनिक वाहतूक यातून केला तर सवलत मिळते.३) शिक्षण भत्ता : जास्तीत जास्त १०० रु/महिना म्हणजे १२०० रु/वार्षिक. ही सवलत दोन पाल्यांसाठीच आहे.४) कलम ८० सी, ८० सीसीसी आणि ८० सीसीडी(१) : याखाली जास्तीत जास्त १.५० लाखांपर्यंत सवलत आहे.* आयुर्विमा हप्ता* इएलएसएस म्युच्युअल फंड* कर्मचारी भविष्यनिर्वाह निधी (इपीएफ)* सार्वजनिक भविष्यनिर्वाह निधी (पीपीएफ)* निवृत्तीवेतन योजना* गृहकर्जाची मूळ रक्कम* पाल्यांच्या शिक्षणाची फी* सुकन्या समृद्धी खाते* राष्ट्रीय बचत प्रमाणपत्र (एनएससी)* बँकांतील करबचतीच्या मुदत ठेवी* टपाल खात्यातील पाच वर्षीय ठेव* राष्ट्रीय निवृत्ती योजना (एनपीएस).इच्छापत्र करायचंय...मग या गोष्टी नक्कीच माहिती हव्यात.....५) आरोग्य विमा हप्ता : कलम ८० डी खाली आरोग्य विम्याचा हप्ता स्वत:साठी, परिवार आणि तुमच्यावर अवलंबून असणारे आई-वडील यांच्यासाठी भरला असेल तर त्यावर कपात करण्याची मर्यादा आहे. • रु. २५,००० स्वत:/परिवार, • रु. ५०,००० ज्येष्ठ नागरिक असलेल्या आई-वडिलांसाठी भरलेला आरोग्य विमा हप्ता.६) गृहकर्जावरील व्याज (कलम ८० सी आणि कलम २४) :• गृहकर्जावरील व्याज २,००,००० पर्यंत क्लेम करता येते. जर पगारदार व्यक्ती स्वतः त्या घरात राहत असेल, जर घर भाड्याने दिले असेल तर त्या घरावर घेतलेल्या कर्जाच्या व्याजावरील कपात क्लेम करता येते.• कलम ८० ई खाली प्राप्तिकर कायदा उच्च शिक्षणासाठी घेतलेल्या कर्जाच्या व्याजावर कपात करू शकतो. पण हे कर्ज बँक किवा अर्थपुरवठा करणाऱ्या संस्थेकडून घेतले असेल तरच देशात किंवा परदेशात उच्च शिक्षण घेता येईल. यात स्वतः (पती/पत्नी) पाल्य यांचा या योजनेत समावेश आहे..संयुक्त नावावरील गृहकर्जातून होईल प्राप्तीकराची बचत....७) कलम ८० टीटीए : प्राप्तिकर कायदा १९६१ अन्वये बचत खात्यातील रकमेवरील व्याजाचे उत्पन्न १०,००० असेल तर सवलत लागू आहे. ही सवलत व्यक्ती आणि हिंदू अविभक्त कुटुंबासाठी आहे.८) गृहकर्जावर व्याज (कलम ८० ईई) कपात : कलम ८० ईई प्रमाणे गृहकर्जाची रक्कम ३,५०,००० पेक्षा जास्त नसेल आणि मालकाची दुसरी कोणतीही मिळकत मालकीची नसेल आणि त्या मिळकतीची किंमत ५,००,००० पेक्षा जास्त नसेल, तर रु. ५०,००० पर्यंत वाढीव क्लेम करता येतो..विवरणपत्र भरताना बचतीचे वा गुंतवणुकीचे काही पुरावे सादर करावे लागतात. त्यासाठी फॉर्म १६, १६ए, १६बी लागतात. प्राप्तिकर कायदा १९६१ अन्वये कलम २०३ खाली फॉर्म १६ नियोक्ता त्याच्या कर्मचाऱ्याच्या मूळ वेतनावर करकपात करून सरकारी खात्यात जमा करतो आणि कर्मचाऱ्याला फॉर्म १६ देतो. कर्मचाऱ्याला विवरणपत्र भरताना फॉर्म द्यावा लागतो; त्याचप्रमाणे वर दिलेल्या सवलती आणि भत्ते यांच्यावर केलेल्या खर्चाच्या पावत्या सादर करणे अनिर्वाय आहे, तरच करमाफ आहे, हे सिद्ध होते.समजा कर्मचाऱ्याने काही कारणाने नोकरी सोडली आणि दुसऱ्या कंपनीत नोकरी सुरु केली, तर त्याला मागच्या कंपनीतील भविष्यनिर्वाह निधी घेता येतो. अशा वेळी जुन्या कंपनीला कर्मचाऱ्याने नोकरी सोडली आहे, हे भविष्यनिर्वाह निधीच्या खात्याला कळवावे लागते. असे केल्याने नव्या कंपनीच्या नियोक्ताला त्या कर्मचाऱ्याचा भविष्यनिर्वाह निधी भरण्यास सुविधा होते.त्याचप्रमाणे १६ए, १६बी हे फॉर्म वेतनाव्यतिरिक्त उत्पन्नावर ठराविक मर्यादेपर्यंत करसवलत मिळविताना पुरावा म्हणून सादर करावे लागतात. कारण कोणताही कायदा असला, तरी आपली बाजू सिद्ध करण्यासाठी पुरावा तर द्यावाच लागतो. पगारदारांना मिळणारे वेतन, नियोक्त्याकडून मिळणाऱ्या सवलती आणि या उत्पन्नावर प्राप्तिकर भरताना योग्य ती कागदपत्रे सादर केली, तर केलेल्या क्लेमवर करसवलत नक्कीच मिळते.(लेखिका ज्येष्ठ कर सल्लागार आहेत.).सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.