महापालिकांबाबत बोलू काही...

राज्यात आजघडीला एकूण २७ महापालिका आहेत. त्यात आता नव्या २८ व्या इचलकरंजी महापालिकेची भर पडणार आहे. तशी अधिसूचना राज्याच्या नगरविकास विभागाकडून नुकतीच जारी करण्यात आली. या पार्श्वभूमीवर महापालिकेचे कामकाज काय, राज्यातील महापालिकांची स्थापना कधी झाली? याविषयीचा घेतलेला हा आढावा...

आगामी काळात मुंबईसह पुणे, ठाणे, पिंपरी-चिंचवड, उल्हासनगर, भिवंडी निजामपूर, नाशिक, मालेगाव, सोलापूर, परभणी, नांदेड-वाघळा, लातूर, अमरावती, अकोला, नागपूर व चंद्रपूर या महापालिकांची निवडणूक होणार आहे. आपली महापालिका (Municipal Corporation) नक्की चालते कशी, तिची कामे काय, नगरसेवकांचे अधिकार काय हे यात लेखात आपण जाणून घेऊ. (How Municipal Corporations in Maharashtra Works)

महापालिकेची स्थापना...
भारतामध्ये १६८८ मध्ये मद्रास (Madras) शहरासाठी पहिली महापालिका स्थापन करण्यात आली. शहरी/नागरी स्वराज्य संस्थांमधील सर्वोच्च स्तर हा महापालिका आहे. महापालिका स्थापन करण्याचा अधिकार राज्य सरकारला आहे. भारतीय संविधानाच्या २४३ कलमामध्ये महापालिका स्थापन करण्याची तरतूद केलेली आहे. तीन लाख किंवा त्यापेक्षा जास्त लोकसंख्या असलेल्या शहरी भागात महापालिका अस्तित्वात येऊ शकते.

महापालिकेच्या निवडणुका (Elections) दर पाच वर्षांनी होतात. निवडून आलेल्या सदस्यांपैकी एक महापौर, तर एक उपमहापौर निवडला जातो. महापौरास शहरातील प्रथम नागरिक असे संबोधतात. त्यांचा कालावधी हा अडीच वर्षांचा असतो. तसेच, निवडून आलेल्या सदस्यांना ‘नगरसेवक’ म्हणतात. महापालिकेचे प्रशासकीय प्रमुख महापालिका आयुक्त (Municipal Commissioner) असतात. ते भारतीय प्रशासकीय सेवेतील वरिष्ठ सनदी अधिकारी असतात. आयुक्ताची नेमणूक राज्य सरकार (State Government) तीन वर्षांसाठी करते. महापालिकेचे अंदाजपत्रक हे आयुक्तच तयार करतात. महापालिकेच्या बैठकांना हजर राहण्याचा अधिकार आयुक्तांना असतो.