Cartoons and Advertisement : सूर्याला वारा घालणारी परी? शि.द फडणीस यांच्या जाहिराती आजही प्रेक्षकांच्या स्मरणात

मधुकर धर्मापुरीकरमीडियाच्या बजबजपुरीत उत्पादनांची झालेली दाटी आणि ग्राहकांच्या सरळ खिशात हात घालणाऱ्या जाहिराती पाहून आपण भांबावून जातो. केवळ मुद्रणाच्या दिवसातल्या त्या रम्य जाहिराती आठवत राहतात, आणि आठवत राहते उत्पादक आणि ग्राहकांचे नाते- आल्हाददायक जाहिरातींतून दृढ झालेले ते नाते....जाहिरात ही कला आहे, जादूची कला. जादुगार जसा जादूची कांडी फिरवून आपल्या टोपीतून कबुतरं काढून दाखवतो, तशीच ही जाहिरात असते. सफाई, गती आणि चटकन मुद्दा सांगायची ती कला. आपल्या उत्पादनाची माहिती सांगून त्याबद्दल कुतूहल वाढावे असे काही जाहिरातीत असते, त्यामुळे ती परिणामकारक होते, लक्षात राहते. म्हणूनच, दैनंदिन जीवनातल्या प्रसंगाला अद्भुत अशी फिरकी देऊन केलेल्या विनोदाचा वापर जेव्हा जाहिरातीत होतो, तेव्हा ग्राहकाची उत्सुकताही वाढते, त्याची खरेदीची सवयसुद्धा! आणि या विनोदासाठी हास्याचित्राचा वापर जेव्हा होतो, तेव्हा ते उत्पादन लोकप्रिय व्हायला किती वेळ लागणार!जाहिरातीची ही जी जरुरीची वैशिष्ट्ये असतात, ती तंतोतंत म्हणावी अशी हास्यचित्रात समावलेली असतात. महत्त्वाची गोष्ट संक्षेपाने आणि परिणामकारकपणे सांगण्याची हास्यचित्राची जी भाषा असते, ती जाहिरातीसाठीसुद्धा गरजेची असते. म्हणून जाहिरात आणि हास्यचित्राची मैत्री ही लाभाची असते. जाहिरातीसाठी सुंदर चेहऱ्याचा उपयोग ही नेहमीची बाब झाली, पण पाहणारा त्या चेहऱ्याकडेच पाहू लागला, आणि ज्यासाठी तो चेहरा जाहिरातीत घेतला आहे त्याचाच जर विसर पडला, तर सगळेच मुसळ केरात जाते ना! तेव्हा सुंदर चेहरे उत्पादनासाठी नेहमीच यशस्वी होतात असे म्हणणे अवघड आहे.इथे आर.के. लक्ष्मण यांचा एशियन पेंटचा गट्टू, अमूलची ती गोड छोकरी आठवते. व्यंगचित्रकारांनी आपल्या सहभागाने या उत्पादनाला केवढा हातभार लावलेला आहे! श्याम जोशी यांची हास्यचित्रेसुद्धा मोठी मोहक असायची. एस.टी.महामंडळासाठी त्यांनी जाहिराती केलेल्या आठवतात. त्यात एक जाहिरात लक्षात राहिली आहे.आमच्याकडे तुमचे सामान देऊन ठेवा आणि निश्चिंत राहा, असा संदेश देणाऱ्या एस.टी.च्या जाहिरातीत, श्याम जोशी यांनी खुर्चीत बसलेला चक्क गरोदर माणूस, स्वेटर विणत निश्चिंत बसलेला दाखवलेला आहे. मराठीत जाहिरातींसाठी काम केलेल्या व्यंगचित्रकारांची कमी उदाहरणे आहेत, त्यात, अर्थात महत्त्वाचे नाव म्हणजे शि.द. फडणीस!व्यंगचित्र, हास्यचित्राच्या सहभागामुळे उत्पादनाच्या, सेवेच्या जाहिराती अधिक लोकप्रिय झालेल्या आहेत, व्यवसाय वाढवण्यासाठी उपयोगाच्या झालेल्या आहेत, असे संशोधनाअंती सिद्ध झालेले आहे. आणि मराठी व्यंगचित्रकला क्षेत्रात ज्येष्ठ व्यंगचित्रकार शि.द. फडणीस यांनी हे सिद्ध करून दाखवलेले आहे. फडणीसांच्या चित्रांनी चक्क मुलांच्या मनातून गणिताची भीती काढून टाकली, त्यांच्या चित्रांमुळे मुलांनी गणिताशी मैत्री केली, आणि ज्या उत्पादनांसाठी फडणीसांची चित्रे घेतली गेली, त्या उत्पादनांना फडणीसांच्या जाहिरातींनी ग्राहकांच्या जवळ आणले..आज मीडियामुळे संपर्क जेवढा सोपा झालेला आहे, तेवढीच संपर्काची साधने आणि त्याचा उपयोग सहज झालेला आहे. टीव्ही येण्यापूर्वी रेडिओच्या जाहिराती तेवढ्या सवयीच्या नव्हत्या, फ्लेक्स नव्हते.मुद्रित साहित्यावर अवलंबून असणाऱ्या उत्पादनांनी त्यावेळी आपला व्यवसाय कसा बरं सांभाळला असेल, आणि त्याचा विस्तार केला असेल असा अचंबा आज आपल्याला वाटतो आणि फडणीसांच्या जाहिरात-चित्रांचे मोल कळते.या काळात बेडेकर लोणचे तसे प्रसिद्ध होते, पण तालुक्याच्या ठिकाणी ही अशी उत्पादने मिळायची नाहीत, तेव्हा मासिकांतून वर्तमानपत्रांतून त्याची जाहिरात मोठ्या चवीने पाहिली जायची.त्या जाहिरातींपैकी एक म्हणजे बेडेकर मसालेवाल्यांची जाहिरात. जाहिरातीतल्या चित्रातले नाट्य, त्या नाट्याने केलेली ती जादू आणि लोणच्याची ती माहिती! त्यामुळे, हे लोणचे केव्हा चाखायला मिळेल, याची उत्सुकता लागायची.(खरं म्हणजे या काचेच्या बरणीची काच एवढा लखलखीत आहे, की ‘खुशाल उतर! बरणीला काही होणार नाही!’ असे वाक्य घेऊन हीच जाहिरात ‘ओगले’साठीसुद्धा झाली असती! फडणीसांची चित्रं किती लखलखीत असतात त्याचे हे उदाहरण!)मुळात विनोद ही अशी कला आहे, जी जाहिरातीतून उत्पादक आणि ग्राहक यांच्यात एक भावनिक नाते तयार करते. जाहिरातीत उत्पादनाचे सरळ (शब्दांत) सांगितलेले वैशिष्ट्य तेवढे परिणामकारक नसते.ते उपदेश केल्यासारखे, ‘लेक्चर’ दिल्यासारखे नीरस होण्याची शक्यताच जास्त. अशावेळेस खुसखुशीत चित्रांचे लोगो, विनोदी चित्रे जाहिरातीचा संदेश पोहोचविण्यासाठी यशस्वी होतात.आणि केवळ विनोद हा जाहिरात परिणामकारक करण्यासाठी पुरेसा नसतो. चित्रातला मोहकपणा हा तितकाच महत्त्वाचा कसा असतो, याचे उदाहरण म्हणून फडणीसांची मोज्यांची जाहिरात पाहावी. सॉक्सच्या लवचिकतेचा, किती खुबीने उपयोग करून परिणाम साधला आहे!सॉक्सवरच्या पिवळ्या तर बाहेर पिवळ्या रंगावरच्या पांढऱ्या नागमोडी रेषांनी एकसंधता आणली आहे, शिवाय स्त्री-सुलभ कमनियता, ते तिचे स्मित... सगळंच कसं खुबीदार झालेलं आहे.खरी गंमत अशी, की या जाहिरातींत फडणीसांनी जी चित्रे काढली आहेत, ती एका दृष्टीने स्वतंत्र हास्यचित्रे म्हणावीत अशी आहेत. त्यामुळे आपण हसत-हसतच त्यातल्या मुद्याशी सहमत होतो, त्या उत्पादकाचे चिन्ह आणि उत्पादनाचे वैशिष्ट्य आपल्या मनात कायम राहते.जाहिरातीत हास्यचित्रांचा यापेक्षा उत्तम उपयोग मराठीत कुठे मिळणार! फडणीसांनी विविध प्रकारची व्यंगचित्रे, हास्यचित्रे काढलेली आहेत, पण जाहिरातींसाठी अशी चित्रे काढण्यात आपल्याला विशेष आनंद होतो, असं त्यांनी म्हटलेलं आहे..किर्लोस्करांच्या एअर कंडिशनरच्या जाहिरातीत फडणीसांनी अफलातून कल्पना लढविली आहे. तापलेल्या सूर्याला एक (परी?) तरुणी चक्क पंख्याने वारा घालते आहे, आणि सूर्यालाही किती गारवा मिळतो आहे! अद्भुत कल्पना ही केव्हाही आपले लक्ष वेधून घेते आणि सौंदर्यपूर्ण चित्रण थांबवून घेते.उत्पादनाचे महत्त्व आपोआपच अधोरेखित होते. आणि अद्भुत कल्पना (फॅन्टसी!) हे तर फडणीसांचे खास असे वैशिष्ट्य! फडणीसांनी अशा चित्रांची स्टिकर्स केलेली होती, त्यावेळी- त्या दिवसांत -स्टिकर्सची ही कल्पनाही अद्भुत म्हणावी अशी होती.सेवा पुरवणाऱ्या संस्था, उत्पादकांच्या कंपन्या यांची काही ब्रीदवाक्ये असतात, त्या ब्रीदवाक्यांना अनुसरून लोगो किंवा हास्यचित्रांचाही वापर मोठ्या कौशल्याने केला जातो. इथेही फडणीसांच्या चित्र-कल्पनांनी जादू केली आहे.(मुळात चित्रकलेवर हुकूमत आणि फॅन्टसीची अद्भुत जादू यामुळे फडणीसांनी व्यंगचित्रकलेच्या विविध शाखांत मुशाफिरी केली आहे, लोकप्रियता मिळविलेली आहे. इतकेच नव्हे, तर १९६७-७२च्या काळात त्यांनी नाटकांच्या, चित्रपटांच्या जाहिरातींचीही कामं केलेली आहेत. (मधुचंद्र हा चित्रपट तसेच नाटकांमध्ये लेकुरे उदंड जाली, वरचा मजला रिकामा, म्हैस येता माझ्या घरा इत्यादी.)तर या ब्रीदवाक्याच्या जाहिरातीचे अजोड म्हणावे असे हे उदाहरण पहा. नायक्रोम इंडस्ट्रीज हे पॅकेजिंग मशिन्स उत्पादित करणाऱ्या एका कंपनीचे नाव. या कंपनीचे ब्रोशरचे डिझाईन फडणीसांनी बनवलेले होते.या ब्रोशरच्या कव्हरवर घेतलेले हे मजेदार चित्र फडणीसांच्या कल्पनाविलासाची सफाई आणि जादूचे अद्भुत म्हणावे असे मिश्रण आहे! पॅकेजिंग- विथ एलिगन्स अॅण्ड इकॉनॉमी! या ब्रीदवाक्यातल्या एलिगन्स अॅण्ड इकॉनॉमीसाठी काय सुरेख जोडी- तीही बाहुल्यांच्या प्रतिमा वापरून केलेली आहे! ‘पॅकेजिंग’ या अक्षरांत फडणीस जाणवतात, एवढी आपल्याला त्यांची सवय झालेली आहे!अशाच एका ब्रीदवाक्यासाठी फडणीसांनी सुरेख आणि अनुरूप असे हास्यचित्र सादर केलेले आहे. महाराष्ट्र स्टेट को-ऑपरेटिव्ह बँकेचे धोरण आहे स्व-मदत! (सेल्फ-हेल्प!), आणि स्वतःला घडवत जाणारा, प्रगती साधणारा माणूस. वालचंदनगर इंडस्ट्रीज ‘पीएल द वे फॉर पॉझिटीव्ह लिव्हिंग!’साठी चक्क ‘हसरी गॅलरी’तल्या चित्रांची आठवण व्हावी अशी चित्रे फडणीसांनी दिली आहेत. ही दोन्ही चित्रे आपण पाहत राहतो- मनात त्या संस्थेची विश्वासार्हता ठेवून!शि.द. फडणीस यांचा हा वाढदिवस म्हणजे, नव्यान्नव पूर्ण करून शंभरीतल्या प्रवेशाचा सुवर्णयोग! त्यांनी महाराष्ट्राला हास्यचित्रांची सवय लावली, मराठी माणसाला या दृश्यभाषेची सकारात्मक नजर दिली!(मधुकर धर्मापुरीकर लेखक आणि व्यंगचित्र अभ्यासक आहेत.)-------------------------------.ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Cartoons and Advertisement : सूर्याला वारा घालणारी परी? शि.द फडणीस यांच्या जाहिराती आजही प्रेक्षकांच्या स्मरणात

Related Stories