Delhi : दिल्लीदर्शनाचा वेगळा अनुभव देणारे तीन मूर्ति भवन; पंडित नेहरूंचं निवासस्थान

दिलीप अपशंकरनवीन इमारतीत प्रेक्षकांना सहभागाची संधी देणारा ‘अनुभूति’ नावाचा एक विभाग आहे. यात आपण आपल्या आवडत्या पंतप्रधानांबरोबर सेल्फी काढू शकतो. त्यांच्यासोबत चालण्याचा अनुभव देणारा व्हिडिओ, त्यांची सही असलेलं आपल्याला लिहिलेलं पत्र असं बरंच काही मिळवू शकतो. हे सर्व आभासी तंत्रज्ञानानं साध्य केलं आहे. .नुकताच दिल्लीला मुलीकडे जाण्याचा योग आला. त्यावेळी दिल्ली आणि परिसरातील काही प्रेक्षणीय स्थळांना भेट दिली. लाल किल्ला, कुतुब मिनार, इंडिया गेट, लोटस टेम्पल अशी नेहमीची ठिकाणं बघून झाली. दिल्लीत अनेक संग्रहालयं आहेत असं समजलं. मग ती बघायला सुरुवात केली. राष्ट्रीय संग्रहालय, राष्ट्रीय विज्ञान संग्रहालय, बाहुल्यांचं संग्रहालय, रेल संग्रहालय, मेट्रो संग्रहालय, सुलभ शौचालय संग्रहालय, कॅमेरा संग्रहालय अशी सुमारे ४० ते ४५ संग्रहालयं आहेत. यापैकी काही संग्रहालयं बघितली. छानच होती. सर्वसाधारण विषयांची संग्रहालयं अनेक शहरांमध्ये असतात. पण आम्हाला विशेष आकर्षण होतं ते फक्त दिल्लीतच असणाऱ्या प्रधानमंत्री संग्रहालयाचं. शिवाय नुकतंच त्याचं नूतनीकरण आणि विस्तार करण्यात आल्याचं समजलं. म्हणून प्राधान्यानं ते बघण्याचं ठरवलं. मेट्रोनं उद्योगभवन स्टेशनला उतरून पुढे तीन मूर्ति चौकापर्यंत रिक्षाने गेलो.तीन मूर्ति भवन हे पंडित नेहरूंचं निवासस्थान. त्यांच्या पश्चात ते ‘नेहरू संग्रहालय’ म्हणून जतन करण्यात आलं. त्याचाच विस्तार करून आता स्वतंत्र भारताच्या सर्व पंतप्रधानांचं स्मृतिस्थळ उभारण्यात आलं आहे. या नवीन स्वरूपातील प्रधानमंत्री संग्रहालयाचं उद््घाटन पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते एप्रिल २०२२मध्ये झालं. मुख्य इमारतीतील पंडित नेहरूंची अभ्यासाची खोली, बैठकीची खोली, शयनगृह हे सर्व मूळ स्वरूपात जतन केलं आहे. तसंच त्यांनी वापरलेले कपडे, गांधी टोपी, त्यांच्या संग्रहातील पुस्तकं अशा बऱ्याच वस्तू बघायला मिळतात. इथं नेहरूंची बालपणातील, तारुण्यातील आणि कौटुंबिक छायाचित्रंही आपण बघू शकतो. तसंच स्वातंत्र्यलढ्यातील महत्त्वाचे टप्पे, १५ ऑगस्ट १९४७चे ध्वजारोहण, त्या दिवशीची जगभरातील वृत्तपत्रं असे इतिहासाशी संबंधित पुरावेही इथे मांडले आहेत. अल्बर्ट आइन्स्टाईन यांनी नेहरूंना लिहिलेलं पत्र, जयप्रकाश नारायण यांनी इंदिरा गांधी यांना लिहिलेलं पत्र असे अनेक महत्त्वाचे दस्तावेज मूळ स्वरूपात पाहायला मिळतात. फाळणीनंतरचा निर्वासितांचा प्रवास, गांधीहत्या याबरोबरच १९६२चे चीन युद्ध, गोवा आणि हैदराबाद मुक्ती-संग्राम, भाषावार प्रांत-रचना असे महत्त्वाचे प्रसंग दृकश्राव्य स्वरूपात बघायला मिळतात. .इथं काही दालनं राज्यघटनेसंबंधीही आहेत. त्यात घटना समितीची स्थापना, समितीचे सदस्य, घटनेचा मसुदा, त्याला मंजुरी असा वृत्तांत मांडला आहे. त्यावेळी छापलेल्या घटनेच्या मोजक्याच प्रतींपैकी एक मूळ प्रत बघायला मिळते. घटनेतील महत्त्वाची कलमं, घटनादुरुस्तीची पद्धत, निवडणूक आयोगातर्फे घेण्यात येणाऱ्या निवडणूक प्रक्रियेतील टप्पे, संसदेची रचना याची सविस्तर माहिती मिळते.देशाच्या पंतप्रधानांना विविध प्रसंगी मिळालेल्या भेटवस्तूंचा संग्रह- तोशाखाना -याच इमारतीत ७-८ खोल्यांमध्ये साकारण्यात आला आहे. जवाहरलाल नेहरुंना मिळालेली पाच मजली शिखर असलेली नेपाळी मंदिराची प्रतिकृती, सुंदर नक्षीकाम केलेल्या हस्तिदंती वस्तू, चिनी मातीच्या सजवलेल्या फुलदाण्या, कोरीव काम केलेल्या चंदनी पेट्या, धातूच्या मूर्ती अशा अनेक कलात्मक वस्तू इथे पाहायला मिळतात. रशियात तयार केलेल्या जहाज आणि पाणबुडीच्या लाकडी प्रतिकृती, सोन्याचा मुलामा दिलेली इंडोनेशियन नृत्यांगनेची मूर्ती, ब्रह्मदेशातील बुद्धांची हस्तिदंती मूर्ती, संयुक्त अरब अमिरातीमधील ग्रँड झयेद मशिदीची प्रतिकृती या भेटवस्तू आकर्षक वाटतात. सर्वाधिक लक्ष वेधून घेणारी वस्तू म्हणजे सोनेरी पामवृक्ष. बाहरीनच्या राजांनी नरेंद्र मोदींना भेट दिलेल्या या सोन्याच्या वृक्षाला खऱ्या पर्शियन मोत्यांचे खजूर लखडलेले आहेत.मूळ वास्तूच्या मागील बाजूस, नवीन इमारतीत, नंतरच्या सर्व पंतप्रधानांच्या स्मृती सादर केल्या आहेत. यात गुलझारीलाल नंदा, लालबहादूर शास्त्री, इंदिरा गांधी, मोरारजी देसाई, चरणसिंग, राजीव गांधी, विश्वनाथ प्रताप सिंग, चंद्रशेखर, पी. व्ही. नरसिंहराव, एच. डी. देवेगौडा, इंद्रकुमार गुजराल, अटलबिहारी वाजपेयी आणि मनमोहन सिंग यांचा समावेश आहे. या प्रत्येक पंतप्रधानांसाठी स्वतंत्र कक्ष उभारले असून त्यात त्यांच्या काळात घडलेल्या महत्त्वाच्या घटना, त्यांनी घेतलेले महत्त्वाचे निर्णय यांचं सादरीकरण केलं आहे. ही इमारत बहुमजली असून तिचं आतून आणि बाहेरून दिसणारं अशोकचक्रांकित छत विशेष लक्षवेधक आहे. तसंच, टांगलेल्या गुळगुळीत दगडांपासून साकारलेलं लालबहादूर शास्त्री यांचं त्रिमितीय चित्र आणि कारगिल विजयानंतर टायगर हिलवरून आणलेला मूळ खडक विशेष लक्षवेधी ठरतात. .याच इमारतीत प्रेक्षकांना सहभागाची संधी देणारा ‘अनुभूति’ नावाचा एक विभाग आहे. यात आपण आपल्या आवडत्या पंतप्रधानांबरोबर सेल्फी काढू शकतो. त्यांच्यासोबत चालण्याचा अनुभव देणारा व्हिडिओ, त्यांच्याशी हस्तांदोलन करण्याचा अनुभव, त्यांची सही असलेलं आपल्याला लिहिलेलं पत्र असं बरंच काही मिळवू शकतो. हे सर्व आभासी तंत्रज्ञानानं साध्य केलं आहे. तसंच प्रश्नमंजुषा कार्यक्रमाद्वारे पंतप्रधानांविषयीच्या आपल्याला असलेल्या आठवणी आपण तपासून बघू शकतो.वस्तूंचं प्रदर्शन मांडणं तसं सोपं असतं. पण इथं असलेलं घटनांचं सादरीकरण कंटाळवाणं न होता रंजकपणे दाखवणं हे एक आव्हान आहे. आधुनिक तंत्रज्ञान वापरून त्याची पूर्णांशाने पूर्तता करण्यात आली आहे. सर्व छायाचित्रं आणि मजकूर डिजिटल स्वरूपात आहे. अनेक ठिकाणी व्हिडिओ आहेत, तर काही ठिकाणी छायाचित्रांच्या मालिका आहेत. त्यामुळे कमी जागेत खूप छायाचित्रं सामावलेली आहेत. त्याचबरोबर एकच छायाचित्र बघायला लागल्याने येणारा कंटाळा दूर झाला आहे. अनेक ठिकाणी मोठमोठे स्क्रीन्स आहेत, काही ठिकाणी पूर्ण भिंतीएवढे, काही तीन भिंती भरून तर काही स्क्रीन आपल्याभोवती पूर्ण गोलाकार पसरलेले आहेत. त्यासोबत ऐकू येणाऱ्या निवेदनाच्या आवाजाची प्रतसुद्धा उत्कृष्ट आहे. त्यामुळे ते प्रसंग आपण प्रत्यक्ष अनुभवत असल्याचा भास होतो. संपूर्ण प्रदर्शनात ऑडीओ गाईडची सुविधासुद्धा उपलब्ध आहे. या सर्व सोयींमुळे प्रस्तुतीकरणाची एक खास गुणवत्ता अनुभवता येते. चित्र पुढे सरकवणं, डिजिटल पुस्तकाचं पान पलटवणं, भाषा बदलणं यांसारख्या सोयी उपलब्ध असल्यामुळे प्रेक्षकांचा सहभाग वाढला आहे. बाहेरच्या हिरवळीवर रोज संध्याकाळी लाईट व साउंड शो आयोजित केला जातो. एकूणच आधुनिक तंत्रज्ञान आणि त्यात उत्तमतेचा ध्यास यातून सादरीकरणाची एक खास उंची गाठली गेली आहे.खरंतर मी यापूर्वी स्वतंत्र भारताच्या राजकीय पटलावर घडलेल्या बहुसंख्य घटनांची अनुभूती वर्तमानपत्रातील बातम्यांद्वारे वेळोवेळी घेतलेली आहे. पण तरीसुद्धा मला हे प्रदर्शन बघताना इतिहासाच्या पुनरुक्तीचा आनंद मिळाला. राष्ट्रप्रमुख म्हणून पंतप्रधान या पदाबद्दल खास आत्मियता असली, तरी राजकारण आणि राज्यव्यवस्थापन यांसारख्या रूक्ष विषयात मला अजिबात रुची नाही. पण असं असूनही, नेटकी तरीही विशाल मांडणी, सर्वसमावेशकता, अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर, भव्यता, स्वच्छता आणि सहभागाला असलेली संधी अशी विविध वैशिष्ट्यं असलेल्या या दिमाखदार प्रदर्शनात तीन-चार तास कसे गेले ते समजलंसुद्धा नाही. इतिहासाच्या आणि राज्यघटनेच्या अभ्यासकांसाठी हे प्रदर्शन उपयुक्त आहेच; पण माझ्यासारख्या सर्वसामान्यांनीसुद्धा आजच्या काळातील एक आदर्श सादरीकरण बघितल्याच्या आनंद घेण्यासाठी या संग्रहालयाला अवश्य भेट द्यावी..------------------.ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Delhi : दिल्लीदर्शनाचा वेगळा अनुभव देणारे तीन मूर्ति भवन; पंडित नेहरूंचं निवासस्थान

Related Stories