कहाण्या वारशांच्या । गुन्ह्याला वाचा फुटली

डॉ. बाळ फोंडकेखुनाला वाचा फुटते, असं म्हटलं जातं. खूनच काय, कोणताही गुन्हा फार काळ लपून राहत नाही. कारण या गुन्ह्यांचा तपास करणाऱ्या पोलिसांच्या मतानुसार गुन्हेगार काही ना काही सुगावा मागं सोडतोच. फक्त तो शोधून काढण्याचं आव्हान पेललं म्हणजे झालं. याचाच अनोखा प्रत्यय जर्मनीतल्या पोलिसदलाला आला..प्रत्येक व्यक्तीचा जनुकीय वारसा एकमेवाद्वितीयच असतो. एकसारख्या जुळ्यांचा तेवढा अपवाद. अन्यथा एका व्यक्तीसारखा जनुकसंचय दुसऱ्या कोणाचाही नसतो. त्यामुळंच जनुकसंचयाचा उपयोग व्यक्तीची ओळख पटवण्यासाठी करता येतो. जर्मनीमधील पोलिसांनाही याचीच प्रचिती आली. गुन्हेगाराला पकडण्याच्या त्यांच्या प्रयत्नांना नुसतीच दिशा मिळाली नाही, तर त्यात यशही आलं.गोष्ट आहे जर्मनीमधल्या बव्हेरिया प्रांतातली. तिथल्या सेल्टिक ॲण्ड रोमन म्युझियमवर फार मोठ्या रकमेचा दरोडा पडला होता. २२ नोव्हेंबर २०२२ या दिवशी पहाटे दीड वाजता सारं गाव झोपलेलं असताना ही घुसखोरी करण्यात आली होती. या दरोड्यात दीड कोटी डॉलर म्हणजे एकशे वीस कोटी रुपयांच्या सोन्यावर डल्ला मारला गेला होता. त्यावेळी तिथल्या सीसीटीव्हीच्या फायबर केबल्स कापल्या गेल्या होत्या. त्यामुळं सीसीटीव्हीनं टिपलेलं चित्रण मिळणं अशक्य झालं होतं. त्याचबरोबर इंटरनेटचा पुरवठाही बंद केला होता. एवढंच नाही, तर टेलिफोनचीही गळचेपी करण्यात आली होती. परिणामी मॅन्चिंग गावातल्या तब्बल तेरा हजार घरांचा इतरांशी असलेला संपर्क तुटला होता. थोडक्यात, गुन्हेगारांनी आपल्या पाठीमागं कसलाही पुरावा मिळू नये याची पुरेपूर दक्षता घेतली गेली होती. साहजिकच पोलिसांना गुन्ह्याच्या जागी कोणतेच धागेदोरे मिळाले नाहीत. त्यांचा ज्या मंडळींवर संशय होता त्यांच्यावर नजर ठेवली जात होती; पण त्यांना त्या गुन्ह्यात गोवता येईल असा ठोस पुरावा हाती लागलेला नव्हता.आता वस्तुसंग्रहालयात एवढं काय घबाड होतं, की इतका धाडसी दरोडा टाकावा, असं कोणाला वाटलं तर नवल नाही. पण त्या संग्रहालयात खरोखरच अतिशय मौल्यवान खजिना होता. तिथे एका काचेच्या पेटीत इसवी सन पूर्व शंभराव्या वर्षातल्या एकूण ४८३ सोन्याच्या मोहरा बंदिस्त ठेवल्या होत्या. त्यांना सोन्यामुळे तर मोल तर होतंच, पण पुराणवस्तू म्हणूनही त्या अनमोल होत्या. १९९९ साली काही पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ उत्खनन करत असताना त्यांना या मोहरांचा शोध लागला होता. पुरातन काळातल्या सेल्टिक साम्राज्याची ठेव असलेल्या त्या मोहरांचा शोध विसाव्या शतकातला एक अतिशय महत्त्वाचा शोध मानला जातो. त्या मोहरांबरोबर तिथं असलेली सोन्याची एक वीटही लांबवण्यात आली होती. त्या सर्वांचं बाजारमूल्य जवळजवळ दीड कोटी डॉलर इतकं आहे, असा अंदाज व्यक्त केला गेला होता. अर्थात ते वितळवलं तर त्याचं मूल्य कदाचित अधिकच भरेल, असं तज्ज्ञांचं म्हणणं होतं. त्या दरोडेखोरांनी आत गेल्यावर काही मिनिटांतच दोन कुलुपबंद दरवाजे तोडून, त्या काचेच्या केसवर हातोडा मारून मोहरा चोरल्या होत्या..पोलिसांवर शासनाचा आणि नागरिकांचा प्रचंड दबाव होता. त्यांना तपासाची शर्थ करावी लागत होती. पण कोणतेच धागेदोरे हाती लागत नसल्यामुळं तेही हतबल झाले होते. तसंच या दरोडेखोरांनी संपूर्ण काळा पोशाख केला होता आणि चेहरा लपवण्यासाठी फक्त डोळे उघडे ठेवणारे मुखवटे घातले होते. त्यामुळे पोलिसांचं काम आणखीनच अवघड झालं होतं. त्या संग्रहालयाचा परिसर धुंडाळत असताना त्यांना दोन पहारी, धातू कापण्याच्या कात्र्या आणि इतरही काही अवजारं मिळाली. त्यातली काही शेजारच्या एका तळ्यात टाकलेली होती, तर आणखी काही जवळच असलेल्या पेअर नदीत टाकलेली होती. त्याचबरोबर एक रेडिओ ॲन्टेनाही मिळाला. तो बहुतेक दरोडेखोरांनी आपापसात संपर्क साधण्यासाठी वापरला असावा. या सगळ्यावरून हे अट्टल दरोडेखोरांचं काम असल्याचं एव्हाना स्पष्ट झालं होतं. नेटानं शोध घेत असताना पोलिसांना काही अवजारांवर बोटांचे ठसे मिळाले. त्याचे नमुने काळजीपूर्वक उचलले गेले. तो महत्त्वाचा क्लू ठरला.पोलिसांच्या दप्तरी निरनिराळ्या गुन्ह्यांत सापडलेल्या अनेक गुन्हेगारांच्या बोटांच्या ठशांची नोंद असते. त्यांच्याशी या गुन्ह्यासंदर्भात मिळालेल्या ठशांची तुलना केल्यानंतर, जर्मनी आणि ऑस्ट्रिया इथं गेल्या काही वर्षांमध्ये घालण्यात आलेल्या अनेक दरोड्यांतील संशयितांच्या नोंदी सापडल्या. त्या प्रत्येक गुन्ह्यासाठी वापरण्यात आलेली प्रक्रियाही सारखीच होती. सुरक्षा यंत्रणा निकामी करण्यासाठी प्रत्येक ठिकाणच्या केबल्स कापल्या गेल्या होत्या. इथं सापडलेल्या अवजारांसारख्याच पहारी, कात्र्या, स्क्रू-ड्रायव्हर्स, अँगल ग्राइंडर्स आणि इलेक्ट्रिक करवती आधीच्याही सर्व गुन्ह्यांच्या ठिकाणी सापडल्या होत्या. त्यामुळे हे सगळं एकाच टोळीचं काम असावं याविषयी फारशी शंका राहिली नव्हती. त्यातच बोटांच्या ठशांवरून मिळालेल्या जनुकीय माहितीच्या साधर्म्याची भर पडली. संशय द्विगुणित झाला..पोलिसांनी त्यांच्या नेहमीच्या पद्धतीनुसार जुन्या केस फाईल्स परत उघडल्या. त्यातल्या माहितीची नव्यानं छाननी करायला सुरुवात केली. त्यातून एक ४२ वर्षीय, एक ४६ वर्षीय आणि एक ५० वर्षीय अशा तीन पुरुषांवर संशयाची सुई केंद्रित झाली. ते सर्व जर्मनीच्या उत्तर भागातले रहिवासी होते. त्यातला ४२ वर्षीय इसम यापूर्वी (२०१८मध्ये) झालेल्या एका घरफोडीमध्येही गुंतलेला असल्याचे पुरावे होते. पण त्यावेळी तो निसटून फरार झाला होता. पण गेल्यावर्षी त्यांच्या गुन्ह्याला वाचा फुटली. तिघांनाही अटक करण्यात पोलिसांना यश मिळालं.या तिघांपैकी एकजण दुसऱ्याच एका ४३ वर्षीय इसमाची भेट घेण्यासाठी जाणार असल्याची कुणकूण पोलिसांना हेरांकडून मिळाली. सापळा रचून पोलिसांनी त्या दोघांनाही अटक केली. त्यावेळी त्यांच्याकडे सोनं, चांदी आणि तांबं यांच्या मिश्रणातून तयार केलेल्या १८ लगडी मिळाल्या. त्यातल्या तीन धातूंचं प्रमाण चोरीला गेलेल्या मोहरांसारखंच असल्याचंही दिसून आलं. यापैकी प्रत्येक लगड चार नाणी वितळवून तयार केली असल्याचाही निःसंदिग्ध पुरावा मिळाला.पुरावा हातात आल्यावर त्याचे साथीदार असणारे इतर दोघेही पोलिसांना सापडले. त्या सर्वांच्या जनुकसंचयाचे नमुने घेतले गेले. त्यांची तुलना पोलिसांच्या हाती लागलेल्या त्या अवजारांवरच्या डीएनएशी केल्यावर हेच ते दरोडेखोर असल्याचा ठोस आणि न्यायालयात टिकेल असा पुरावा हाती आला. जनुकसंचयाचा असाही उपयोग होतो, हे स्पष्ट झालं.(डॉ. बाळ फोंडके नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स कम्युनिकेशनचे माजी संचालक व विज्ञानकथा लेखक आहेत.)

कहाण्या वारशांच्या । गुन्ह्याला वाचा फुटली

Related Stories