योगिराज प्रभुणे
आधुनिक काळात वैद्यकशास्त्राच्या प्रगतीमुळे अवयव प्रत्यारोपण शक्य होते आहे. पूर्वी नेत्रप्रत्यारोपणापुरते मर्यादित असलेले अवयव प्रत्यारोपण आता हृदय, फुप्फुस, यकृत, मूत्रपिंडापर्यंत (किडनी) सहजतेने होत असल्याचे दिसते. अर्थात, त्यासाठी काही वैद्यकीय निकष असतातच, पण त्याबरोबरच कायदेशीर बाबींची पूर्तता असते. काही नैतिक मूल्येही या प्रक्रियांशी जोडलेली असतात.
मूत्रपिंड प्रत्यारोपण दोन प्रकारे करता येते. पहिला प्रकार नातेवाइकांनी रुग्णाला मूत्रपिंड दान करणे. त्याला ‘लाइव्ह डोनर ट्रान्सप्लांट’ म्हणतात. म्हणजे आई मुलाला किंवा बहीण भावाला, काही वेळा मूत्रपिंड जुळत असल्यास पती-पत्नीही एकमेकांना एक मूत्रपिंड दान करू शकतात.
दुसरा प्रकार म्हणजे, मेंदूचे कार्य थांबलेलेल्या (ब्रेन डेड) रुग्णाचे जवळचे नातेवाईक अवयव दानाचा निर्णय घेतात. नातेवाइकांच्या परवानगीने ‘ब्रेन डेड’ रुग्णाचे अवयव दान केले जाते. त्यातून प्रतिक्षा यादीतील मूत्रपिंड जुळणाऱ्या रुग्णाला मूत्रपिंड मिळते. ते त्याच्यावर प्रत्यारोपित केले जाते.
ही प्रक्रिया ‘झोनल ट्रान्सप्लांट को-ऑर्डिनेशन कमिटी’ (झेडटीसीसी) यांच्यामार्फत केली जाते. राज्यात पुणे, मुंबई, नागपूर आणि छत्रपती संभाजीनगर अशा चार ‘झेडटीसीसी’ कार्यरत आहेत.
मूत्रपिंड प्रत्यारोपण कधी करतात?
क्रॉनिक किडनी डिसीजमुळे मूत्रपिंडाचे कार्य थांबते. त्यामुळे रुग्णाला वारंवार डायलिसिस करावे लागते. अशा बहुतांश रुग्णांना मूत्रपिंड प्रत्यारोपणाचा सल्ला दिला जातो. वेगवेगळ्या कारणांनी ज्यांच्या मूत्रपिंडाचे कार्य बिघडलेले आहे अशाही काही रुग्णांना डॉक्टर हा सल्ला देतात. त्यातही त्या रुग्णाचे इतर शारीरिक निकष, त्याचे वयोमान, इतर व्याधी या सर्वांचा विचार करून मूत्रपिंड प्रत्यारोपण करण्याबाबतचा निर्णय मूत्रपिंड रोगतज्ज्ञ घेतात.
प्रत्यारोपण म्हणजे काय करतात?
मूत्रपिंड दान करणाऱ्या आणि ज्या रुग्णाला मूत्रपिंड द्यायचे त्या रुग्णाचा रक्तगट जुळला, तरच डॉक्टर प्रत्यारोपणाचा निर्णय येतात. त्याच बरोबर दोघांच्याही रक्तपेशींमधील ह्युमन ल्युकोसाईट अँटिजेनचे (एचएलए) प्रमाणही जुळावे लागते. ते टिश्यू टायपिंग नावाच्या तपासणीने पाहिले जाते. त्यानंतर दात्याने दान केलेले मूत्रपिंड काढून ग्राहीच्या शरीरात प्रत्यारोपित केले जाते.
गरज का असते?
मूत्रपिंडाचे कार्य थांबलेल्या रुग्णावर आठवड्यातून तीन-तीन वेळा डायलिसिस करण्याची वेळ येते. त्यासाठी औषधोपचाराचा खर्च वाढतो. हा खर्च नियमित करावा लागतो. रुग्णाची प्रकृती डायलिसिसवर विसंबून असते. अशा परिस्थितीत यशस्वी मूत्रपिंड प्रत्यारोपण हा एकमेव प्रभावी मार्ग ठरतो. रुग्णाचा वाढता खर्च आणि प्रकृती अस्वास्थ्य याचा विचार करून मूत्रपिंड प्रत्यारोपणाची गरज तपासली जाते.
मूत्रपिंड कोण दान करू शकतो?
साधारणतः १८ ते ५५ या वयोगटातील कोणतीही व्यक्ती मूत्रपिंड दान करू शकते. दात्याच्याच वयोगटातील रुग्णावर हा अवयव प्रत्यारोपित करण्यास प्राधान्य दिले जाते.
सकाळ+ चे सदस्य व्हा
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.
